Moral Compass Project

Deelproject: Wet en deugd in de protestantse traditie

Revival van de deugdethiek

Er is een ware revival van de deugdethiek gaande. De kerngedachte is dat ons morele handelen niet te begrijpen is los van de handelende persoon en onderliggende houdingen: deugden zoals praktische wijsheid en rechtvaardigheid die je in staat stellen om op het juiste moment, in een concrete situatie te doen wat goed is. Hedendaagse deugethici proberen te herstellen wat verloren is gegaan in de moderniteit: de verbinding tussen wet en deugd, maar ook de inbedding van de moraal in een omvattend kader, waarin een natuurlijk besef van het goede, wet en deugden en dagelijkse levenspraktijk allemaal een plaats hebben.

Reformatie als boosdoener?

Hoe is dit brede deugdethische kader verloren gegaan? In de standaardinterpretatie wordt de Reformatie gezien als de grote boosdoener. Hier valt de ongedeelde christelijke cultuur uiteen. De protestanten zouden vervolgens de moraal louter en alleen baseren op gehoorzaamheid aan de geboden van God, zoals geopenbaard in de Bijbel. De mens wordt dan niet gezien als een wezen dat van nature toegang heeft tot het goede. De deugden raken op de achtergrond en het bredere kader valt weg.

In dit project wordt onderzocht of deze aanname klopt. In de standaardinterpretatie wordt er een directe lijn getrokken van de Reformatie naar de Verlichting. Dan negeert men dat er een hele traditie van protestantse theologie is waarin goddelijke en menselijke wet, gebod en deugd in samenhang worden begrepen. Ook is de idee van de ‘natuurwet’ (waardoor de mens van nature kennis heeft van het goede) voor protestantse theologen uit de zestiende en zeventiende eeuw belangrijk. En als in die tijd aan de protestantse universiteiten ethiek moet worden gegeven, doet men dat in grote continuïteit met de klassieke traditie. De Ethica van Aristoteles staat gewoon weer op het programma en vele protestantse theologen schrijven er een commentaar op.

Petrus van Mastricht en Johann Crell

In dit deelproject wordt diepgaand onderzoek gedaan naar twee theologen uit de zestiende en zeventiende eeuw, de periode van de protestantse orthodoxie: de gereformeerde theoloog Petrus van Mastricht (1630-1706) en de Sociniaan Johann Crell (1590-1633). Onderzocht wordt hoe deze twee heel verschillende protestantse theologen denken over deugd en goddelijke wet, natuurlijke toegang tot het goede en het leven uit genade. Ondanks allerlei verschillen tussen beide theologen, blijken ze hun ethiek in grote continuïteit met de traditie te ontwerpen. Ze veronderstellen een samenhang tussen goddelijke wet en de deugden, gaan uit van de natuurlijke toegang tot het goede (natuurwet) en benadrukken het belang van genade. Hun ethiek is dus geen breuk met de traditie, maar vertoont juist continuïteit met het brede deugdethische kader, zij het dat ze hun ethiek tegelijk vormgeven in hun eigen tijd.

Onderzoekers

Sleutelpublicaties 

• Dominique Klamer (Gosewisch), Law, virtue, and Duty in Petrus van Mastricht’s Theoretico-Practica Theologia, in: Petruschka Schaafsma (ed.), The Transcendent Character of the Good: Philosophical and Theological Perspectives, New York: Routledge 2023, 139-156.
• Pieter Vos, Longing for the Good Life: Virtue Ethics After Protestantism, London/New York: Bloomsbury T&T Clark, 2020.
• Pieter Vos, Het goede in het gewone leven: Protestantse deugdethiek, Amsterdam: Buijten&Schipperheijn, 2025.
• Maarten Wisse, Reinventing Christian Doctrine: Retrieving the Law-Gospel Distinction, London: Bloomsbury T&T Clark, 2023.