Over witte kerken en zwarte perspectieven. Omgaan met racisme en slavernijverleden in de kerkelijke praktijk

De cursus heeft als doel predikanten, kerkelijk werkers of geestelijke verzorgers toe te rusten tot het gesprek over racisme en slavernij in de eigen praktijk.

Leeropbrengst
Na deze cursus:

• heb je een basaal inzicht in de verwevenheid van kerk, slavernijverleden en racisme;
• kun je theologisch reflecteren op Jezus- en Godsbeelden in de context van het slavernijverleden en hedendaags racisme;
• heb je vaardigheden ontwikkeld met betrekking tot het voeren van gesprekken over de omgang met het slavernijverleden en racisme in hun eigen praktijken;
• kun je een dienst voorbereiden rond het gedenken van het slavernijverleden en de doorwerking daarvan in kerk en samenleving.

Predikant, kerkelijk werker of geestelijk verzorger

Aan de volgende competenties wordt in de cursus gewerkt:

• Hermeneutische bekwaamheid: het interpreteren en verbinden van Bijbelteksten, historisch materiaal en hedendaagse contexten met betrekking tot het slavernijverleden en racisme.
• Verbindende bekwaamheid: het onderzoeken van de relatie tussen cultuur en kerk, traditie en dagelijks leven in het gesprek over de rol van de kerk in de geschiedenis van slavernij en racisme.
• Liturgische bekwaamheid: het experimenteren met de wijze waarop in een liturgische context vorm gegeven kan worden aan het herdenken en helen van de ervaringen rond slavernij en racisme.
• Agogische bekwaamheid : bijdragen aan veranderingen in de eigen praktijken van deelnemers door middel van gespreksvormen rond de thematiek van de kerkelijke verantwoordelijkheid/ verantwoordelijkheid van christenen m.b.t. het slavernijverleden en segregatie in kerkelijke context.

Verplicht:
           

1. Lees de opgegeven literatuur (zie onder kopje ‘literatuur’)
2. Opdracht: bekijk de dienst van de Raad van Kerken naar aanleiding van Keti Koti in 2023 Kerkdienst: Gedeeld verleden, gezamenlijke toekomst | NPO Start. Noteer thema’s of aspecten van deze viering die relevant zijn voor je eigen praktijk en die je kunt verbinden met ervaringen met betrekking tot racisme en het slavernijverleden.

Aanbevolen:

1. Kijk de documentaire Sunny Bergman, “Wit is ook een kleur” (NPO). https://npo.nl/start/serie/2doc/seizoen-3_1/wit-is-ook-een-kleur
2. Lees het themanummer Oecumenische Bezinning (Eindelijk vrij? | Bijdrage aan bezinning op kerken en slavernij (digitaal) – Raad van Kerken in Nederland)

Programma
Eerste dag:

• Dagdeel 1: Kennismaken aan de hand van de eigen praktijk en ervaringen; introductie op de koloniale achtergrond van Hydepark & introductie centrale begrippen (racisme en slavernij)
• Dagdeel 2: Bijbelse en historische achtergronden
• Dagdeel 3: Godsbeelden

Tweede dag:

• Dagdeel 1: Oefenen met het gesprek over racisme en het slavernijverleden.
• Dagdeel 2: Voorbereiden van een herdenkingsliturgie en viering.

Verplicht:
*Literatuur met een sterretje dient zelf te worden aangeschaft

1. Brochure Martijn Stoutjesdijk, De rol van de protestantse kerk bij het Nederlands slavernijverleden: brochure-de-rol-van-de-protestantse-kerk-bij-het-nederlands-slavernijverleden-2022.pdf (14 pp)
2. Martijn Stoutjesdijk, “Forgetful Remembrance in the Dutch Theological Debate on Colonial Slavery. Preliminary results of a quantitative approach.” In Memory: In search for lost time. Jewish and Christian Perspectives. Redactie door Ari Ackerman, Robin ten Hoopen, Leo Mock en Lieve Teugels (16 pp). Nog niet verschenen; tekst wordt verstrekt door de docent
3. * Lees uit het boek Uitverkoren van Janneke Stegeman en Saskia Pieterse (Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2025) inleiding en de hoofdstukken 1 t/m 4 (116 pp)
4. Uit de special Slavernijverleden en racisme van tijdschrift Handelingen, jrg. 50, nr.1 (maart 2023). https://tijdschrift.handelingen.com/issue/view/698:
   
   Erica Meijers, ‘Impulsen voor een theologie van verzoening en reparatie in een context van racisme en slavernijverleden (5 pp)
   
   Erica Meijers, ‘Reparatie en verzoening: Diaconaat in het licht van het oecumenisch programma ter bestrijding van het racisme’ (10 pp)
   
   Erica Meijers, ‘Heilzame verwerking van het slavernijverleden in de kerken: ervaringen uit de praktijk: Interview met Andreas Wöhle en Rhoïnde Doth. (7 pp)
   
   
5. * James Cone, A Black Theology of Liberation, Maryknoll New York  (eerste druk 1970, de nieuwste druk is van 2020), Chapter 4: God in Black Theology  (20 pp). Lees ter introductie op James Cone eerst: https://www.nieuwwij.nl/actueel/in-memoriam-bevrijdingstheoloog-james-h-cone/ 
   
   

 Suggesties voor verder lezen:

1. Bente de Leede en Martijn Stoutjesdijk (red.), Kerk, kolonialisme en slavernij. Verhalen van een vervlochten geschiedenis. Jaarboek voor de geschiedenis van het Nederlands Protestantisme na 1800, Jaargang 31. Kampen: Kok, 2023.
2. Geertje Mak, Huishouden in Nieuw-Guinea. Zending en het kolonialisme van goede bedoelingen. Zuthpen: Walburg Pers, 2024.
3.  Erica Meijers, ‘Reparation and Reconciliation: Church and Diaconia in Light of the Ecumenical Programme to Combat Racism’, Exchange, 53(2), 2024, 110-129. https://doi.org/10.1163/1572543x-bja10068.
4.  Anthony Reddie, Is God Colour-Blind? Insights from Black Theology for Christian Ministry, London 2009. (bevat praktische instructie voor gesprekken rond racisme)
5. David Leong, Race & Place. How Urban Geography shapes the Journey to Reconciliation, Downers Grove: Inter Varsitiy Press 2017, chapter 2, Colorblind, p. 39-57 (18 pp)
6. Kelly Brown Douglas, The Black Christ, Orbis Books 1994/2019) en/of
7. Kelly Brown Douglas, Resurrection Hope, A Future where Black Lives Matter , Orbis books 2021.

Aantal ECTS: 2 (56 uur)

Verdeling uren:

• Voorbereiding literatuur: 24 uur
• College-uren: 18 uur
• Uitvoeren opdracht: 6 uur
• Verslaglegging: 8 uur

Na afloop van de twee lesdagen maak je een van de twee onderstaande opdrachten in je eigen werkomgeving:

1. Ontwikkel samen met anderen een liturgische manier om racisme en het slavernijverleden in je eigen praktijk aan de orde te stellen. Voer deze uit en reflecteer vervolgens op de opgedane ervaring met behulp van de opgegeven en eventueel extra literatuur en de inzichten opgedaan tijdens de tweedaagse.
   Stel een document samen met het gebruikte materiaal, een reflectie inclusief een verantwoording van je keuzes, een analyse en aanbevelingen voor een volgende stap. De reflectie (zonder het materiaal dat als bijlage toegevoegd kan worden) is tussen 2000 en 2500 woorden.
2. Bereid samen met anderen een gesprek voor en denk na over de vorm die je kiest en wie je uitnodigt. Voer dit uit in je eigen praktijk. Reflecteer vervolgens op de opgedane ervaring met behulp van de opgegeven en eventueel extra literatuur en de inzichten opgedaan tijdens de tweedaagse.
   Stel een document samen met het gebruikte materiaal, een reflectie inclusief een verantwoording van je keuzes, een analyse en aanbevelingen voor een volgende stap. De reflectie (zonder het materiaal dat als bijlage toegevoegd kan worden) is tussen 2000 en 2500 woorden.

Donderdag 18 en vrijdag 19 september 2025. 
Locatie: Conferentiecentrum Nieuw Hydepark, Doorn.

Starttijd eerste dag: 10.00 uur; eindtijd tweede dag: 17.00 uur

De cursuskosten bedragen €791, inclusief verblijf op Hydepark in een eenpersoonskamer.

Voor predikanten en kerkelijk werkers die nog (minimaal) twee punten hebben in het kader van het aangestuurde deel van de PE wordt deze cursus door de Landelijke Kerk (PKN) vergoed. 

Je ontvangt zelf een factuur van ons voor deze cursus. Als je binnen je PE-budget nog recht hebt op vergoeding, dan kun je de kosten van de cursus geheel of gedeeltelijk declareren bij de Landelijke Kerk (PKN). Het declaratieformulier vind je op de website van de PKN, evenals meer uitleg over je budget en de regeling. De informatie en de link naar het formulier staan daar onder de kop ‘Voortgezette nascholing - studiekosten aangestuurd aanbod’.

Dr. Erica Meijers is docent diaconaat aan de Protestantse Theologische Universiteit. Haar onderzoeksthema’s zijn stadse theologie in de marge, avondmaal in diaconaal perspectief, kerkasiel en racisme en (moderne) slavernij. In 2008 verscheen haar proefschrift Blanke Broeders, Zwarte Vreemden: De Nederlandse Hervormde Kerk, De Gereformeerde Kerken in Nederland en de apartheid in Zuid-Afrika 1948-1972 en meer recent verschillende artikelen rond racisme, diaconaat en reparatie (zie literatuurlijst).

Dr. Martijn Stoutjesdijk promoveerde op een onderzoek naar slavernij in het vroege christendom en het vroegrabbijns jodendom (in 2025 gepubliceerd als “You Are My Slaves.” A Comparative Study of the Slavery Metaphor in Early Rabbinic and Early Christian Parables). Hij is sinds 2022 als onderzoeker verbonden aan het onderzoeksproject Kerk en Slavernij van de PThU, VU en de University of Curaçao. Over dat onderzoek publiceerde hij onder meer (samen met Bente de Leede), Kerk, kolonialisme en slavernij. Verhalen van een vervlochten geschiedenis (2023). Hij is daarnaast adviseur van de Raad van Kerken en de PKN m.b.t. het kerkelijk slavernijverleden.

Aanmelden kan tot uiterlijk 30 juni via de button bovenaan de pagina. Na die datum ontvang je bericht of de cursus voldoende aanmeldingen heeft om door te gaan.

Annnuleren
Bij annuleren zijn de annuleringsvoorwaarden van toepassing