Naar hoofdinhoud

Gebruik van het kerkgebouw: sacraliteit, multifunctionaliteit en gemeenschap

Gaat een prachtig monumentaal kerkgebouw nog goed samen met hedendaags gemeente zijn? Hoe kan een kerkgebouw in een stadcentrum, wijk of dorp van betekenis zijn en blijven voor zowel de kerkelijke gemeente als de bredere gemeenschap? Hoe ga je om met de spanningsvelden die optreden bij nevengebruik? Hoe geef je leiding aan processen rond openstelling, nevengebruik of herbestemming? Met deze vragen gaan we in deze cursus aan de hand van theorie en concrete voorbeelden aan de slag.

In de cursus bezoeken we verschillende kerkgebouwen in Zwolle, waar we in gesprek gaan met betrokkenen. Met elkaar reflecteren we aan de hand van theorie en eerder onderzoek op de relatie tussen sacraliteit, gebouw en gemeenschap. Sluiten de gebouwen van vroeger nog aan bij de visie op gemeente zijn en vieren  in deze tijd? Welke mogelijkheden en welke dilemma’s biedt meervoudig gebruik door diverse doelgroepen? Welke typen gebruik ‘passen bij’ een kerkgebouw? Kun je tot een verdienmodel komen dat bijdraagt aan de missie? Hoe om te gaan met pijn en teleurstelling als er echt afscheid genomen moet worden van een gebouw? 

'Ontwikkel met lef een visie op het kerkgebouw'

Dit concludeerde en adviseerde de Generale Synode in november 2022. Predikanten, kerkelijk werkers en gemeenteadviseurs die hier meer theologische en praktische bagage voor zoeken, vinden die in deze cursus. Aan de hand van onder andere 'plaats als lens', diverse literatuur, gesprekken met (ervarings)deskundigen en bezoeken aan verschillende Zwolse voorbeelden in zowel de Protestantse als Rooms-Katholieke context, ontdek je ingrediënten voor die visie en praktische handvatten voor de complexe processen die het met zich meebrengt.

  • Doelstelling

    Deelnemers verwerven met deze cursus:

    • Inzicht in het christelijke en het seculiere perspectief op kerkgebouwen.
    • Taal en kaders om na te denken en te spreken over sacraliteit.
    • Taal en kaders om spiritueel en commercieel gebruik van een kerkgebouw te combineren en versterken.  

    En handvatten voor:

    • Herkennen van de intenties van de betrokken kerkelijke en niet-kerkelijke partijen, en van de problemen die zich voordoen wanneer die twee dienen te worden gecombineerd.
    • Toepassen van hermeneutische vaardigheden op een heldere verwoording van de intenties van de betrokken partijen, en van verbindende vaardigheden om tot een aansprekende nieuwe vorm van gebruik van het historische kerkgebouw te komen.
    • Het overbrengen en vergroten van de mogelijkheden van het historische kerkgebouw om spiritueel, cultureel en praktisch iets te betekenen voor mensen van deze tijd. 
    • Het begeleiden van een gemeente die te maken heeft met de vragen en processen die het behouden of afstoten van een historisch kerkgebouw met zich meebrengen.
  • Competenties

    Gewerkt wordt aan:

    • De hermeneutische vaardigheid om de boodschap van zowel geschreven teksten als de vormgeving van een fysieke ruimte (hier: het kerkgebouw) te kunnen interpreteren en aannemelijk te maken.
    • De verbindende vaardigheid om samen met anderen tot een werkbaar plan te komen voor het gebruik van een historisch kerkgebouw.
    • De agogische vaardigheid om gemeenten en groepen te begeleiden in een proces van verandering of afstoting van een gebouw.
    • De missionaire vaardigheid om vanuit en met een gebouw getuigend en dienend aanwezig te zijn in de context van wijk en stad of dorp.
  • Opzet en programma

    In deze cursus praten en denken we niet alleen over kerkgebouwen, we ervaren ze ook concreet door verschillende voorbeelden in Zwolle te bezoeken en te spreken met de mensen die daaraan verbonden zijn. Ook is er ruimte voor bespreking van de concrete casussen waar de deelnemers zelf mee te maken hebben.
    We trekken twee dagen met elkaar op en zijn te gast in de Lutherse Kerk in het centrum van Zwolle. De overnachting is niet inbegrepen en regelt ieder voor zich.

    Programma

    17 juni - Sacraliteit en functionaliteit 
    Locatie: Evangelisch-Lutherse kerk Zwolle, Koestraat 4, Zwolle, www.elkz.nl

    • 9.45 inloop en ontvangst
    • 10.15 Opening met viering – o.l.v. ds. Margo Jonker 
    • 10.30 Kennismaking en inventariseren leerdoelen/-vragen 
    • 11.15 Pauze koffie/thee 
    • 11.30 Inleiding dr. Jorien Holsappel + bespreking: Plaats als lens. Blikrichtingen in het denken over het kerkgebouw. 
    • 12.15 Inleiding dr. Gert van Klinken: hedendaags gebruik van kerkgebouwen in Zwolle 
    • 12.45 Lunch 
    • 13.45 Gesprek met ds. Margo Jonker over het gebruik van het kerkgebouw door de lutherse gemeente Zwolle. 
    • 14.15 Wandeling naar de Broerenkerk, thans in gebruik bij boekhandel Waanders en een belangrijk monument uit de tijd van de Reformatie in Zwolle. 
    • 15.00 Pauze koffie/thee 
    • 15.20 Discussie: kerk en commercie  
    • 16.00 Met fiets of auto naar Begraafplaats Bergklooster - Sacraliteit en gebruik – Met Bert Pierik 
    • 17.20 Wrap up van de dag
    • 17.30 Afsluiting 
    • Facultatief: mogelijkheid om aansluitend te eten bij Margo Jonker en Gert van Klinken. Graag opgeven via gjvanklinken@pthu.nl

    Programma 18 juni – Gebouw en gemeenschap 
    Locatie: Evangelisch-Lutherse kerk Zwolle 

    • 09.15 Morgengebed in lutherse kerk Zwolle 
    • 09.30 Intro cursusdag – Jorien Holsappel 
    • 09.40 Inleiding Maarten Atsma, projectleider Kerkgebouwen Amsterdam (PKA) Gebouw en gemeenschap – verbinding in de praktijk 
    • 10.25 Pauze koffie/thee 
    • 10:45 Inleiding dr. Elza Kuijk Tussen erfgoed en eredienst. Meervoudig gebruik van de Grote Kerk in Zwolle.  
    • 11:45 Bezoek aan Grote Kerk/Academiehuis 
    • 12.30 Lunch 
    • 13.30 Bezoek aan Dominicanenklooster Zwolle – Gebouw, gebruik en gemeenschap. Met: Jitske Steendam 
    • 15:15 Pauze koffie/thee 
    • 15:35 Discussie: verhouding tussen gebouw en gemeenschap – en je eigen rol in processen 
    • 16.10 Evaluatie en bespreking openstaande vragen, praktisch en inhoudelijk 
    • 16.30 Afsluiting 
  • Doelgroep

    Predikanten, pioniers, kerkelijk werkers, gemeenteadviseurs.

  • Voorbereiding

    • Literatuur lezen 
    • Eigen leerdoelen/leervraag formuleren
    • Eventueel: overnachting boeken in Zwolle. Let op: deze is niet inbegrepen!
  • Toetsing

    Paper (~1500 woorden) met reflectie op verbinding van de eigen leervraag met de concepten en situaties in de cursus

  • Literatuur

    • Jorien Holsappel., Ruimte voor stilte. Stiltecentra in Nederland als speelveld van traditie en vernieuwing. Tilburg: Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed 2010, hoofdstuk 1 en 2 (p. 11-64). Als PDF opgenomen op Blackboard.
    • Henk de Roest, '"Losing a Common Space to Connect": An Enquiry into Inside Perspectives on Church Closure using Visual Methods', in International Journal Practical Theology 2013 (17-2), p. 292-313. Als PDF opgenomen op Blackboard.
    • Elza Kuijk. Tussen erfgoed en eredienst | Amsterdam University Press (aup.nl), pp. 144-185.
    • Petra Stassen (red.), Levende stenen. Theologie van kerkelijk vastgoed. Heeswijk-Dinter: Berne media 2017. Hoofdstuk 1 (historie) op p. 7-29, 3 en 4 op p. 52-70, 71-89 (theologisch). Verkrijgbaar als e-book (Bernemedia.com/project/levende-stenen).
    • Tim Vreugdenhil. De toekomst van religieus erfgoed. Een theologisch-spirituele handreiking.
    • Speelruimte gezocht. Protestantse visie op kerkgebouwen. Discussienota voor gebruik in de Protestantse Kerk in Nederland. Utrecht: PKN 2021, 20 pp.

    Aanvullende leestip (niet verplicht)

    • Jacobine Gelderloos (verbindend specialist dorpskerken PKN), Sporen van God in het dorp. Utrecht: Boekencentrum 2018, 176 pp.
    • Bakens in de stad. Kadernota Zwolse religieuze gebouwen. Kampen/Rotterdam: KAAder kerkadvies 2022, 59 pp. Als PDF opgenomen op Blackboard.
    • Samuel Wells. De toekomst die groter is dan het verleden. Een nieuwe weg voor de kerk. Kok Boekencentrum 2020.
  • Kosten

    De kosten voor deze cursus bedragen € 700. Dit is inclusief maaltijden en excursies, exclusief een overnachting. 

    Je ontvangt zelf een factuur van ons voor deze cursus. Als je binnen je PE-budget nog recht hebt op vergoeding, dan kun je de kosten van de cursus geheel of gedeeltelijk declareren bij de Landelijke Kerk (PKN) (zo nodig ook vóór betaling). Het declaratieformulier vind je op de website van de PKN, evenals meer uitleg over je budget en de regeling. De informatie en de link naar het formulier staan daar onder de kop ‘Voortgezette nascholing - studiekosten aangestuurd aanbod’.

  • Inschrijven

    Via de inschrijfknop kom je in de omgeving van Osiris. Kies hier cursusjaar 2023-2024.

    Annuleren
    Bij annuleren gelden annuleringsvoorwaarden

  • Studiepunten/studiebelasting

    2 ECTS = 56 uur

    Voorbereiden literatuur: 25 uur
    Bijeenkomsten: 16 uur
    Paper/reflectieverslag: 15 uur

  • Data en locatie

    Maandag 17 en dinsdag 18 juni 2024: tweedaagse cursus - overnachting zelf bijboeken (indien gewenst).
    Locatie: Lutherse Kerk Zwolle, Koestraat 4, 8011 NK Zwolle, praktische gegevens: www.elkz.nl 


Beluister over dit onderwerp ook de aflevering van de podcast Heilige Grond. Te vinden in elke podcast app of via de website van de podcast.