Verslag symposium 'Rituelen en angst in de geestelijke verzorging'

Ongeveer 65 deelnemers kwamen op 18 januari naar de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam om een middag lang na te denken over rituelen en angst in de geestelijke verzorging.

Na een welkom door Erik Olsman (UCGV) en Joanna Wojtkowiak (IRiLiS), volgde een lezing door Joanna Wojtkowiak. Zij verving Sylvie de Kubber die door privé-omstandigheden helaas niet aanwezig kon zijn. Joanna ging in op angst en rituelen in relatie tot klimaatrouw. Na enkele visie op wat rouw is, gaf zij enkele voorbeelden van klimaatrituelen, zoals de begrafenis van de Pasterze Gletsjer in Oostenrijk, de bezetting van de A12 door Extinction Rebellion en de klimaatwake in de Dominicuskerk in Amsterdam: rituelen die op een symbolische, esthetische wijze de aandacht richten op ecorouw, en ruimte maken voor een diversiteit aan emoties. Deze rituelen zetten mensen in beweging en creeeren een emotionele, belichaamde synchronisatie, wat angsten kan verkleinen en saamhorigheid kan oproepen.

"Je kunt iets doen"

Na deze lezing waren er parallelsessies waarin drie verschillende onderwerpen werden belicht:
Hassan Bakir sprak over rituelen en angst in de ouderenzorg, en deelde veel ervaringen vanuit zowel het perspectief van de patienten als van de geestelijk verzorger. Vragen die hierbij aan de orde kwamen, waren onder andere de vraag naar de (levensbeschouwelijke) grenzen van de geestelijk verzorger en het al dan niet ontvankelijk zijn voor rituelen.
Erik Huiting belichtte angst en rituelen binnen defensie, een context waar angst op verschillende niveaus een rol speelt: angst bij het thuisfront, angst bij militairen, angst bij de geestelijk verzorger. Welke ruimte is er eigenlijk voor angst in een context die wordt gedomineerd door procedures? Deelnemers gingen met elkaar in gesprek over de vraag of je als geestelijk verzorger een voertuig zou inzegenen, en wie daar bij betrokken zou worden.
Soerish Jaggan ging in op angst en rituelen 'binnen de muren', ofwel: binnen justitie. Hij vertelde onder andere dat hij vaak een celreiniging doet wanneer daar een suicide had plaatsgevonden, en dat het belangrijk is dat geestelijke verzorging niet alleen om het gesprek gaat, maar dat er ook fysieke, rituele handelingen plaatsvinden. 

"Fear is a prison, love is the exit"

Na een korte pauze, waarin vele ontmoetingen plaatsvonden en tal van ervaringen werden uitgewisseld, volgde een lezing door Marie-José Gijsberts. Zij ging in op angst en rituelen in de multidisciplinaire zorg in de laatste levensfase en deed dat vanuit haar eigen perspectief als arts. Zij benadrukte het belang van geestelijk verzorgers, niet alleen in een één-op-één relatie met een patient, maar ook in het multidisciplinaire (behandel)team, waar andere zorgverleners kunnen leren van de 'taal' van de geestelijk verzorger. Ze concludeerde dat het rituele karakter van haar werk als arts niet zozeer ligt in het 'wat', maar juist in het 'hoe', en dat sommige medische handelingen een ritueel karakter krijgen. 

"Wanneer ik de pols van een patient luister, heb ik niet alleen aandacht voor die pols, maar ook voor de patient van wie die pols is"

Tot slot van het symposium werden de deelnemers uitgedaagd om in kleine groepjes een ritueel te ontwerpen. Naar aanleiding van een casus over Anne en na het toelichten van enkele persoonskenmerken van Anne, werden de deelnemers door Joanna Wojtkowiak gevraagd om een ritueel te ontwerpen dat helpend zou kunnen zijn. Tal van rituelen en symbolen passeerden de revue, zoals een touw waarin Anne symbolische knopen legt; en een verzwarend pak dat Anne (of anderen) van haar af zou kunnen gooien. Opnieuw riep dit vele vragen op, zoals de vraag 'wat is een ritueel?' en 'wat zijn de risico's van ritueel?' 

Na een dankwoord wensten Erik Olsman en Joanna Wojtkowiak de deelnemers wel thuis. In de wandelgangen werd nog lang nagepraat.