Geen feest zonder vlees – of een week zonder vlees?

Je kunt de mensen die mij voor dit blog hebben gevraagd een apart gevoel voor humor niet ontzeggen: een blog over de Week Zonder Vlees door degene die op het werk en zeker thuis bekend staat als carnivoor bij uitstek (of ik dé carnivoor ben thuis, is de vraag: de competitie is hevig). Zolang ik me kan herinneren, heb ik nog nooit een week zonder vlees gehouden.

Vlees is gewoon té lekker. Alleen al de geur van een kruidige gehaktbal of een malse biefstuk maakt dat als ik al vegetarische neigingen had, die zeer diep verborgen blijven in mijn onderbewuste. Zeker zijn er goede vleesvervangers te vinden, en met kruiden kom je een heel eind. Maar dat een van de grootste complimenten voor een vegetarische maaltijd nog altijd is ‘dat je het vlees niet eens mist’, laat al zien hoe belangrijk vlees voor de smaakbeleving is. 

Toch zetten vegetariërs en flexitariërs mij wel aan het denken. Meer nog: ze houden mij een spiegel voor. Vooral de milieu-impact van het eten van vlees is enorm. Het areaal dat nodig om de dieren te houden, het voer, de afvalstoffen - dat alles telt op. Telt het dierenleed ook niet? Belangrijk lijkt mij vooral dat het dier een goed leven heeft gehad voordat het geslacht werd.

Verboden?

Als theoloog weet ik dat de Bijbel het eten van vlees niet verbiedt, behalve dat van varkens en andere onreine dieren. In Bijbelse tijden was vlees iets dat bij een feest paste, net als het drinken van goede wijn. Als de verloren zoon bij zijn vader thuiskomt, wordt er niet een extra bakje tofu opengetrokken, maar wordt het gemeste kalf geslacht. Maar dat gebeurde niet elke dag: vlees past bij een feestmaal, niet bij de dagelijkse kost. Denk bijvoorbeeld aan Jesaja 25, waar een feestmaal geschilderd wordt voor alle volken: "uitgelezen gerechten en belegen wijnen, een feestmaal rijk aan merg en vet, met pure, rijpe wijnen." Maar dat is geen alledaagse kost: het is het eschatologische feestmaal. Een besef dat vlees enkel bij feestmaaltijden hoort, zou tegenwoordig al veel helpen.

Nog altijd denk ik dat als wij dichter bij de natuur zouden leven, zelf met de dieren zouden leven die we uiteindelijk zouden opeten, we de waarde van vlees veel beter zouden kennen. Dat past bij het respect voor het dier dat we eten. Ieder leven gaat nu eenmaal ten koste van ander leven. Ook wie enkel planten eet, offert het leven van die planten immers ten koste van zijn eigen leven.

Toch voelt het allemaal een beetje als rationalisatie, en dat is dan weer een eufemisme voor een smoes. Ik heb jaren geleden al het boek van Jonathan Safran Foer, Dieren eten, gelezen over de weerzinwekkende kanten van de vleesindustrie. Veel mensen worden na het lezen van dat boek vegetariër. Ik niet, of althans nog niet. Waarom vinden wij vleeseters het zo irritant om rekening te houden met vegetariërs? Misschien omdat ze ons op een morele standaard wijzen die we eigenlijk zouden moeten volgen. Net als niet meer vliegen (of zelfs: niet meer autorijden), geen Chinese zooi meer kopen (of zelfs: alleen maar tweedehands kopen). Het is allemaal gedrag dat goed is voor de planeet, maar het is zo verdraaid moeilijk. Zo moeilijk dat het ideaal door vrijwel niemand gehaald wordt. 

Dit spanningsveld tussen een hoge norm en een weerbarstige praktijk is in de hele christelijke traditie bekend. Gelukkig is het mogelijk te ‘oefenen’, een beginnetje te maken. Bijvoorbeeld door mee te doen aan de week zonder vlees, of ten minste één dag per week zonder vlees te doen. Als ik me niet vergis, raakt onze samenleving er ook steeds meer op ingesteld. In sommige buitenlanden is het veel moeilijker om lekker vegetarisch te eten. Een Zuid-Afrikaan vertelde mij eens wat je in Zuid-Afrika op je bord krijgt als je zegt dat je vegetariër bent: kip, want alleen rood vlees telt echt als vlees. Dan wordt het wel ingewikkeld…

Vastentijd

Jammer is wel dat de week zonder vlees voor veel christenen nogal onhandig valt, namelijk van 3 tot en met 9 maart. Het begin van de vastentijd valt precies midden in die week. Om vlak daarvoor te beginnen met een soberder regime zal voor velen die de veertigdagentijd in ere willen houden, merkwaardig voelen. Dus wat mij betreft kunnen christenen iets later beginnen en eindigen met de week zonder vlees. Hoe dan ook oriënteer ik me liever op de kerkelijke kalender dan op de week zonder vlees.

De gewoonte om jezelf een en ander te onthouden tijdens de vastentijd is immers geen doel op zichzelf, en zelfs geen middel voor het behoud van de planeet, maar het is bedoeld om geestelijk ruimte te scheppen voor het lijden van Christus. Hij is de werkelijke verlosser, en onze inspanningen helpen wel, maar gaan niet de complete wereld redden. Die concentratie helpt om een overspannen inzet enerzijds en een berustende onverschilligheid anderzijds te boven te komen.

Genade is hier het kernwoord, naast matigheid. Ook in de matigheid zelf mogen we maat houden: in de vastentijd wordt uiteraard op zondagen (de dag van de opstanding) niet gevast, en de veertigdagentijd beslaat maar een beperkt deel van het kerkelijk jaar. Wat dat betreft zou je de Week Zonder Vlees kunnen beschouwen als een seculiere nazaat van de traditie van de veertig dagen, maar dan zonder de geestelijke component, zonder de verwachting. Zou dat het zijn waarom een week zonder vlees bij sommigen zoveel weerstand oproept?