Een discriminerende Jezus?

Contextuele Bijbelstudie

Lang was het interpreteren van de Bijbel een zaak van de kerkelijke en academische elite. De laatste decennia is er in de Bijbelwetenschappen meer aandacht voor de perspectieven van alle Bijbellezers. De methode Contextuele Bijbelstudie is een methode die benadrukt dat iedereen iets heeft in te brengen bij Bijbelinterpretatie. In deze Bijbelblog laat ik dat zien aan de hand van Markus 7:24-30.

Markus 7:24-30

Jezus is onderweg naar de omgeving van Tyrus. Hij verblijft in een huis en wil niet gezien worden. Toch vindt een niet-Joodse vrouw hem. Haar dochter is bezeten door een onreine geest. Ze hoopt dat Jezus haar kan genezen. Jezus wijst de vrouw af. Hij zegt dat de kinderen eerst genoeg te eten moeten krijgen. Het eten is niet bedoeld voor de honden. De vrouw reageert dat de honden de kruimels eten die de kinderen van tafel laten vallen. Jezus zegt daarop: “Dat hebt u goed gezegd. Ga naar huis, de demon heeft uw dochter al verlaten.”

Bijbelwetenschappelijke inzichten

Bijbelwetenschappers bestuderen dit verhaal al eeuwenlang. Het is een tekst die vaak niet past bij het beeld dat wij van Jezus hebben. Jezus’ uitspraak over kinderen en honden verwijst waarschijnlijk naar Joden en heidenen. Zijn afwijzing van de niet-Joodse vrouw lijkt niet te passen bij zijn eerdere daden. In eerdere hoofdstukken van het boek Markus geneest hij ook heidenen en vrouwen. Afkomst en gender lijken dus geen voorwaarde te zijn voor een genezing. Een rode draad in het Markusevangelie is juist dat Jezus aandacht heeft voor mensen aan de rand van de samenleving, zoals deze vrouw.

Bijbelwetenschappers verbazen zich ook over Jezus’ afwijzing. Ze zoeken naar mogelijke interpretaties. Bas van Iersel ziet het gesprek tussen Jezus en de vrouw als speels en grappig. Jezus gebruikt in het Grieks namelijk verzachtende verkleinwoorden. Van Iersel ziet de reactie van de vrouw als een teken van vertrouwen in Jezus.

Jezus’ afwijzing wordt ook gezien als een belediging, bijvoorbeeld door Tat-siong Benny Liew. Jezus vergelijkt de vrouw en haar dochter met honden. De vrouw antwoordt gevat, maar zet zichzelf ook weg als minderwaardig. Ze zegt niet dat zij en haar dochter eigenlijk ook bij de kinderen horen. En net zoveel recht hebben op een deel in Gods koninkrijk als iedereen. Ze neemt genoegen met een klein deel, met wat overblijft.

Volgens James Dunn laat deze tekst zien dat Jezus’ missie inclusief is voor heidenen. In Markus is geloof of vertrouwen een voorwaarde voor wonderbaarlijke genezingen. De reactie van Jezus kan dus ook gezien worden als geloofstest voor de vrouw.

De kinderen moeten eerst genoeg eten…

Ik heb een Contextuele Bijbelstudie over deze tekst gedaan met leden van een Lutherse gemeente in Nederland. Hier deel ik de belangrijkste uitkomsten. De deelnemers vonden Jezus’ reactie tegen de niet-Joodse vrouw ook ingewikkeld. Jezus komt niet sympathiek over en discrimineert de vrouw. Door haar te vergelijken met een hond lijkt het bovendien alsof hij haar wegzet als minderwaardig. Die uitspraak klopt niet met het beeld dat de deelnemers van Jezus hebben. Hij is toch gekomen voor alle mensen?

De deelnemers merken wel op dat er vaker verschil is tussen Joden en heidenen in de Bijbel. Eén deelnemer zei ook: “Het is ook niet alsof iedereen een gelijk deel krijgt. Niets van dat. Eerst moeten de kinderen genoeg krijgen. En als er dan nog iets over is, zullen we nog wel eens zien.”

Sommige deelnemers benadrukken dat Jezus moe was en niet gezien wilde worden. Een wonderlijke genezing trekt waarschijnlijk veel aandacht. Hij is misschien in een gebied waarin hij zich niet veilig voelt. Uiteindelijk is de dochter genezen de makkelijkste uitweg die de minste aandacht trekt. Als hij dat niet doet, zou hij het hele dorp over zich heen kunnen krijgen.

De honden eten de kruimels…

Het antwoord van de vrouw zien de deelnemers als assertief, veerkrachtig, slim en gevat. Ze geeft Jezus een koekje van eigen deeg en komt daarmee op voor alle niet-Joden. Tegelijkertijd gaat ze wel mee in Jezus’ framing van heidenen als honden en daarmee als minderwaardig. Het lijkt alsof ze zichzelf kleineert en het beste maakt van de ongelijke situatie. De honden krijgen immers nog steeds alleen maar kruimels.

Hoewel de deelnemers de vrouw assertief, veerkrachtig en slim vinden, vinden ze dat ze zich ook nederig opstelt. Ze is afhankelijk van Jezus. Ze heeft hem nodig om haar dochter te genezen. Ze kan niet zomaar weglopen als hij haar beledigt en vergelijkt met een hond. Sommige deelnemers zien de vastberadenheid van de vrouw ook als een teken van een sterk geloof.

Deelnemer 1: “Dat je de flexibiliteit hebt en dat je je kunt laten aanspreken door wat een ander zegt. Ondanks het feit dat je iemand eerst hebt aangevallen.”
Deelnemer 2: “Ja, zelfs zo’n ad rem antwoord van een hond.”

Waarom zou Jezus van gedachten veranderen? De deelnemers denken bijvoorbeeld dat Jezus snel van de vrouw af wilde. Of dat hij onder de indruk is van de vrouw en haar serieus neemt. Of dat Jezus de vrouw beloont voor haar vertrouwen. In dat geval is Jezus’ eerste afwijzing een test van haar geloof geweest. Sommige deelnemers zijn het absoluut niet eens met deze laatste interpretatie. Het maakt Jezus nog onsympathieker. Waarom wil hij een vrouw die wanhopig om hulp vraagt voor haar zieke kind eerst nog testen?

Racisme vandaag de dag

Hoe kan dit Bijbelverhaal ons inspireren om racisme vandaag de dag te bestrijden? Het is in ieder geval een verhaal dat gaat over uitsluiten en achterstellen.

Hoewel Jezus’ afwijzing van de vrouw niet erg inspirerend is, zijn de deelnemers wel geïnspireerd door hoe Jezus zijn mening bijstelt. Dat is de oproep van dit Bijbelverhaal aan ons. Zijn wij bereid om onze meningen en vooroordelen bij te stellen als die niet blijken te kloppen? Zijn we bereid om vanuit een ander perspectief te kijken? Jezus is dat wel en doet dat snel. De deelnemers vinden dat onze samenleving, waarin vaker wordt vastgehouden aan standpunten, daar een voorbeeld aan kan nemen.

De assertiviteit en nederigheid van de vrouw zijn ook inspirerend voor de deelnemers. Het gaat om duidelijke vragen stellen bij wat mensen zeggen. Niet met een houding alsof je het beter weet dan anderen, maar met een nederige houding. Stel eens een vraag in plaats van tegen iemand in te gaan die een bevolkingsgroep over één kam scheert. “Waarom heb jij dat beeld van die bevolkingsgroep?” Dat kan nog eens verrassende, open gesprekken opleveren.

Conclusie

Veel van de interpretaties van Bijbelwetenschappers komen terug onder de deelnemers van deze Contextuele Bijbelstudie. De deelnemers leggen wel minder nadruk op het geloof van de vrouw. Zij leggen meer nadruk op Jezus’ flexibiliteit en de nederigheid van de vrouw: iets wat in deze tijd ver te zoeken lijkt. Op dat punt kunnen wij wat van Jezus en de vrouw leren. Zo krijgt een oud verhaal weer een nieuwe betekenis voor vandaag de dag en geeft een Contextuele Bijbelstudie nieuwe inzichten die ook voor de Bijbelwetenschappen interessant zijn.