Poetin en Oekraïne: steeds hetzelfde liedje

Poetin beroept zich op vaderlandsliefde

Als landen een verdrag sluiten, doen ze dat omdat ze daar op dat moment belang bij hebben. Maar na een paar jaar kan de situatie heel anders zijn. Dan wil een van de twee er misschien niet meer aan gebonden zijn. Dat komt vooral voor als de ene partij inmiddels een stuk machtiger is dan de andere.

Als je glashard zegt dat het een fout verdrag was, maak je jezelf belachelijk. Waarom heb je er indertijd dan mee ingestemd? Je beroept je dus op overmacht, of op vaderlandsliefde. Dat doet Poetin nu, maar dat is zeker niet uniek. Het gebeurt overal ter wereld. En het gebeurde lang geleden ook vaak.

Verdragen in de tijd van koning Saul

Zo’n drieduizend jaar geleden deed koning Saul van Israël een poging om de Gibeonieten aan banden te leggen. Die Gibeonieten waren een minderheid die tussen de Israëlieten woonde. Volgens een oud verdrag genoten ze bescherming. Ze moesten voor de Israëlieten hout hakken en water putten. Maar verder hoefden ze zich geen zorgen te maken. Hun rechten stonden buiten kijf. Je kunt het allemaal nalezen in Jozua 9.

Smoesjes om verdrag te verbreken

Maar Saul zag dat anders. Hij wilde van de Gibeonieten af. En net als Poetin zag hij vaderlandsliefde als een geldige reden om het verdrag te verbreken (2 Samuel 21:2). Verdragen blijven toch niet eeuwig van kracht? Moesten die Gibeonieten dan altijd tussen de Israëlieten blijven wonen? Waren ze geen bedreiging voor Israëls voortbestaan? Nu moeten we ze aanpakken, voordat het te laat is! Er was nog iets anders dat Saul kon noemen: het verdrag was tot stand gekomen door een list. Vertegenwoordigers van de Gibeonieten hadden gedaan alsof ze ver weg woonden. Daarom stemden de Israëlieten indertijd in met het verdrag.

Afspraak is afspraak

En toch mocht volgens het verhaal dit verdrag absoluut niet verbroken worden. Als Saul niet meer leeft, breekt er in Israël een hongersnood uit. De honger wordt zelfs gezien als gevolg van Sauls wangedrag ten opzichte van de Gibeonieten (2 Samuel 21:1). Saul had het verdrag niet mogen verbreken, zelfs niet met de beste bedoelingen. Afspraak is afspraak. Wat je belooft moet je doen.

In Midden-Oosten waren verdragen heilig

In het oude Midden-Oosten waren verdragen heilig. Letterlijk heilig zelfs! Ze waren gesloten met de goden als getuigen. Hield je je niet aan het verdrag, dan riep je de woede van de goden over je af.

De Hettitische koning Suppiluliuma I bezette met zijn troepen een deel van het Egyptische grondgebied. Hij had daar op zichzelf goede redenen voor. Maar hij overtrad zo een verdrag met Egypte. Volgens de Hettieten werden de goden zo kwaad, dat ze besloten de Hettieten te treffen met een plaag.

Zo ging het ook bij Saul: het verdrag met de Gibeonieten was gesloten in naam van God. Sauls poging om hen uit te roeien was dus niet alleen gruwelijk voor de Gibeonieten. Het was ook een religieuze kwestie: God kon het niet accepteren en greep in.

God als getuige of 'het was maar een afspraak'?

De angst voor de goden voorkwam soms dat een land een verdrag verbrak. Voor ons is het geen vanzelfsprekende gedachte. Grijpt God echt in als een land zich niet aan de afspraken houdt? We kunnen het ons nauwelijks voorstellen. Toch heeft het loslaten van die gedachte een groot nadeel. Voordat je het weet denk je: Het was maar een afspraak. Kunnen we er niet van af?

Zwakkere landen kunnen geen vuist maken

Overal kan die relativering opkomen. Dat kan ook hier in West-Europa. Als afspraken voor onszelf ongunstig uitpakken, willen we ze ineens aanpassen. De oneerlijke verdeling van de coronavaccins is een schrijnend voorbeeld. Landen met een zwakkere economie kunnen geen vuist maken en worden snel het slachtoffer. Internationale organisaties kunnen het egoïsme soms nog wat inperken, maar veel macht hebben ze niet.

Rol van de kerk in het Oekraïne-conflict

Nu gaat het om Oost-Europa. De kerken daar staan voor de keuze: laten we ons voor de kar van het nationalisme spannen? Praten we onze president naar de mond, zoals de Russisch-orthodoxe kerk nu doet? Of keren we terug naar onze bron en wijzen we de overheid op haar verantwoordelijkheid?

Wie macht heeft is geroepen om zich aan de afspraken te houden en de zwakkere partij te beschermen. Ook als dat tegen je eigen belangen ingaat. Kerken die dat niet meer durven te zeggen moeten zich afvragen wat er centraal staat: God of iets anders?