Vrouwenwerk voor stoere mannen

Vervloeking

David is kwaad op zijn generaal Joab, want Joab heeft Abner gedood. Abner was in het verleden legeraanvoerder van Davids tegenstander, koning Saul. Maar na Sauls dood is Abner bij David gekomen en heeft hij David zijn medewerking beloofd. Bij Joab was er nog oud zeer en daarom doodde hij Abner, zonder dat David daar iets van wist.

David is absoluut niet blij met de meedogenloze houding van Joab (2 Samuël 3:22-39). Eerder had hij ook al een aanvaring gehad met Joabs broer Abisai. Terwijl Abisai Saul wilde doden, besloot David Sauls leven juist te sparen (1 Samuël 26:6-9). Nu Joab Abner gedood heeft is David het zat. Daarom vervloekt hij hem en zijn familie:

Moge het bloed van Abner, de zoon van Ner, gewroken worden aan Joab en zijn familie. Laat er in Joabs familie altijd iemand zijn die een druiper of de schurft heeft, iemand die een spintol vasthoudt, een gewelddadige dood sterft of honger lijdt.(Bron: 2 Samuël 3:29)

Krukken of spintol?

De vertaling hierboven is de Nieuwe Bijbelvertaling, maar dan met een kleine aanpassing. Want in die vertaling staat niet “iemand die een spintol vasthoudt”, maar “iemand die met krukken loopt”. Die laatste versie lijkt te slaan op iemand die niet meer stevig op zijn benen staat. Na het noemen van 'een druiper' en 'de schurft' is dat geen vreemde vloek. Ook veel andere vertalingen hebben zo’n soort weergave van de Hebreeuws bijbeltekst.

Loflied op de sterke vrouw

Toch staat er in het Hebreeuws echt een woord dat 'spintol' betekent: pelekh. Hetzelfde woord komt verder alleen voor in de lofzang op de sterke vrouw aan het einde van het boek Spreuken. Daar staat het volgende: 

Ze strekt haar handen uit naar de spinrok; en haar handpalmen houden de spintol vast.(Bron: Spreuken 31:19)

Kunnen spinnen is volgens dat vers iets waar een vrouw trots op mag zijn. Daarbij gebruikt ze een spinrok, een stok die ze in ongesponnen wol of vlas steekt. Ze houdt de spinrok vast met haar ene hand. Ze maakt met haar andere hand wat van de wol of het vlas vast aan een spintol, een stokje met een ring erom dat ze laat draaien. Ze trekt steeds wat meer wol of vlas van de spinrok af. Door het draaien ontstaat zo een gesponnen draad. Daarmee kan vervolgens kleding gemaakt worden. Het gaat om een techniek die in het Midden-Oosten wijdverbreid was. Er bestaan mooie oude afbeeldingen van.

Oud misverstand

Hoe komen de bijbelvertalers er dan bij om in de vloek van David het woord te vertalen als 'kruk' of iets dergelijks? Dat heeft te maken met de Griekse vertaling van die vloek in de Septuaginta. Dat is een vertaling die voor deze passage waarschijnlijk al in de tweede eeuw voor Christus gemaakt is. Daar wordt het Hebreeuwse woord vertaald met een Grieks woord dat 'stok' betekent. Een probleem is daarbij wel dat het Griekse woord gebruikt wordt voor allerlei stokken, maar nooit betrekking heeft op een 'kruk' of 'wandelstok'. Het is dus maar de vraag of je de gangbare vertalingen kunt verdedigen met een beroep op de oude Griekse vertaling.

Het ligt veel meer voor de hand om het woord net zo te interpreteren als in de lofzang op de vrouw in Spreuken. Verreweg de meeste oude vertalingen geven het woord in allebei de passages ook weer met een woord dat 'spintol' betekent. Verder komt het woord buiten de Bijbel voor in een groot aantal oude talen die lijken op het Hebreeuws. En ook daar betekent het nooit 'stok', maar altijd 'spintol'. Misschien kenden de vertalers van de Septuaginta het zeldzame Hebreeuwse woord niet meer, al kan het ook dat ze vertaalden met 'stok' omdat spintollen de vorm van een stokje hadden.

Vreemde vloek

Maar als het woord echt 'spintol' betekent, waarom is een spintol vasthouden dan een vloek? Past die vloek dan wel tussen de andere vervloekingen die David uitspreekt over Joabs familie?

Hier wordt duidelijk dat je de Bijbel alleen kunt begrijpen als je wat meer weet van de context waarin hij ontstaan is. Aan het Hebreeuws kun je zien dat in Davids vloek degene die de spintol moet vasthouden een man is. In de wereld van de Bijbel lag vast hoe een man of vrouw zich hoorde te gedragen. Mannen en vrouwen moesten zich bijvoorbeeld verschillend kleden.

Een vrouw mag geen kleren en attributen van een man dragen en een man mag geen vrouwenkleren dragen. Want de HEER verafschuwt ieder die zulke dingen doet.(Bron: Deuteronomium 22:5)

Mesopotamië

In de landen om Israël heen was dat net zo. En ook daar werd spinnen als een bezigheid van vrouwen beschouwd. In Mesopotamië had je mannen die een rol speelden in de cultus van de godin Isjtar en een paar andere godinnen. Die hadden daarbij een spintol in hun hand. Maar buiten die speciale context werd het aanstootgevend gevonden als een man spon of spinattributen in zijn hand had.

Hettieten

Een paar veelzeggende teksten komen uit het Hettitische rijk, in het midden van het huidige Turkije. Dat rijk had veel invloed in de rest van het Midden-Oosten. In een van de teksten worden legeraanvoerders die ontrouw zijn aan de Hettitische koning ernstig gewaarschuwd: De goden zullen ervoor zorgen dat ze vrouwenkleren moeten aandoen en ze zullen een hoofddoek moeten dragen. Bovendien zullen de goden hun wapens afnemen en hun in plaats daarvan een spinrok en een spintol in handen geven. Zo zal hun manlijkheid plaats maken voor vrouwelijkheid. En dat was niet positief bedoeld!

Conversieritueel

Een andere Hettitische tekst beschrijft een ritueel waarin het omgekeerde plaatsvindt: Mannen die er niet toe in staat zijn bij een vrouw een kind te verwekken moeten eerst een spinrok en een spintol in hun handen nemen. Ze moeten die vervolgens weggooien en ze moeten dan een boog en pijlen pakken. Daar worden ze echte mannen van.

Vrouwenwerk voor stoere mannen

De Hettitische parallellen maken de opvallende vloek die David uitspreekt een stuk begrijpelijker. Het is wel duidelijk dat Joabs familie David als veel te zachtaardig beschouwde. Nu slaat David terug met een vloek die bij hardvochtige militairen niet in goede aarde valt. Voor hen is een spinnende man in de familie even erg als een familielid met een druiper of schurft.