Religie terug van nooit weggeweest?

The Passion

Vreemd genoeg zijn er elk jaar miljoenen Nederlanders die actief of passief deelnemen aan het televisiespektakel The Passion. Overgewaaid vanuit Engeland wordt deze moderne uitvoering van de lijdensweg van Jezus nu al jaren ook in Nederland uitgevoerd. Telkens in een andere stad en door landelijk bekende acteurs en zangers. Zo werd The Passion een bijna niet meer weg te denken fenomeen. De animo om een keer als stad het decor te vormen voor The Passion was groot. Her en der in het land werkten plaatselijke kerken en geloofsgemeenschappen ook lokale versies uit.

Songteksten

Een belangrijk onderdeel van The Passion zijn de bekende songteksten. Zo zong in 2019 Edwin Jonker – in de rol van Jezus –  een lied van Thomas Berge: "Je bent niet alleen, ik wil er voor je zijn". Met die woorden werden de toeschouwers als vanzelf uitgenodigd hun verdriet of verlies met 'Jezus' te delen en zich door hem te laten troosten. 

Het kruis

Een ander aspect van The Passion vormt het gezamenlijk dragen van het grote wit-verlichte kruis. De dragers rouleren en worden zo nu en dan geïnterviewd. Ze hebben allemaal hun eigen redenen om het kruis op een deel van de route mee te dragen, maar stuk voor stuk blijken ze geroerd te zijn door het gebeuren. Vaak roept het herinneringen op aan eigen verdriet of lijden, of dat van naasten. Zo blijkt het lijdensverhaal van Jezus ook in deze seculiere tijd nog miljoenen mensen aan te spreken.

Bruckner

Hoe komt dat? Wat zit daarachter? Wat gebeurt er met een oorspronkelijk bijbelverhaal wanneer het op zo'n populaire wijze wordt geactualiseerd? Mirella Klomp, docent Praktische Theologie aan de PThU, deed onderzoek naar The Passion en schreef erover in een Lees deze passageEngelstalig boek waarin ze zoekt naar sporen van God in de huidige tijd. In dat boek staat een mooie meditatie die begint met een persoonlijke ervaring. Een herinnering aan het muziekstuk 'Locus Iste' van Bruckner, dat gebaseerd is op het verhaal van Jakob in Bethel (Genesis 28:10-22).

Reis van Jakob

Jakob is op de vlucht omdat hij het eerstgeboorterecht gestolen heeft van zijn broer Esau. Zijn blinde vader Izaäk wilde Esau zegenen, maar toen had Jakob gedaan alsof hij zijn broer Esau was. Als Esau hierachter komt, wordt de situatie thuis onhoudbaar voor Jakob. Hij moet vluchten voor zijn broer. Zo reist hij te voet door een vreemd land. Opgejaagd.

Ontmoeting met God

Als het donker wordt, zoekt Jakob een slaapplek, en vindt een steen waar hij zijn hoofd tegen kan leggen. Daar op die plek krijgt hij een bijzondere droom. Hij ziet een grote brede trap die helemaal tot aan de hemel reikt. Op die trap lopen engelen op en af tussen hemel en aarde. En God zelf staat bij hem, Jakob. Zomaar een stukje hemel op aarde. Jakob noemt die plaats Bethel, 'huis van God'.

Creatieve bijbeluitleg

In het muziekstuk van Bruckner waarnaar Mirella Klomp verwijst, is naast het verhaal uit de Bijbel ook latere joodse uitleg verwerkt. Verder heeft Bruckner het verhaal verbonden met een gregoriaans gezang voor de inwijding van een kerkgebouw. Het muziekstuk vormt dus een creatieve bijbeluitleg waarbij een oude bijbeltekst gecombineerd is met latere uitleg. In het bijbelonderzoek noemen we dat de 'receptiegeschiedenis' van een Bijbeltekst: alles wat er in latere eeuwen door mensen over gezegd, gedacht en mee gedaan is. In Bijbeluitleg, in commentaren, in kunst en cultuur.

Onverwachte Godservaring

Het interessante in het verhaal van Jacob is dat zijn droom daar in het veld totaal onverwacht is. Jakob ervaart iets van het heilige op een schijnbaar heel gewone plek. Dat heeft iets weg van wat kijkers bij The Passion ervaren: een gewone tekst krijgt ineens iets heiligs. Alsof de hemel even opengaat, alsof mensen voor een moment opgetild worden boven zichzelf.

Hoop

Dat onverwachte, dat als iets heiligs wordt ervaren, kan te maken hebben met iets moeilijks: ziekte of verdriet. Juist dan komt het heilige onverwacht. Het lijdensverhaal van Jezus sluit daarbij aan: Jezus’ lijden eindigt uiteindelijk niet in het negatieve, maar in het totaal onverwachte en hoopvolle: zijn opstanding uit de dood.  

God is dichtbij

Mirella Klomp gebruikt in haar boek het verhaal van Jakob als beeld voor de levensreis van een mens. Jakobs reis als metafoor voor de ups en downs in een mensenleven. Ze benadrukt  dat in het verhaal van Jakob de aandacht eerst naar het bovenste uiteinde van de trap gaat. Blijkbaar heeft Jakob duidelijke verwachtingen van de plaats waar God woont, ergens boven in de hemel. Maar direct wordt de aandacht ook weer naar beneden getrokken: Jakob vindt God niet boven, maar juist naast zich. Er zijn wel bijbelvertalingen die vertalen dat God boven aan de trap stond. Onderzoek naar de Hebreeuwse taal laat echter zien dat Jakob God juist vlakbij zich ervaart. Op aarde. God is dichterbij dan je zou denken!

Bethel

Als hij wakker wordt, zet Jakob de steen die hij als kussen had gebruikt rechtop. De steen verandert daardoor in een sacrament, schrijft Mirella Klomp in haar boek. De steen wordt van een gewone steen een monument ter herinnering aan Jakobs ontmoeting met God. Zodat ieder die hier later langskomt, eraan herinnerd zal worden: hier kwam God even heel dichtbij.

God in The Passion

Als we in onze eigen tijd en situatie een zoektocht ondernemen, zijn we net als Jakob reizigers in een vreemd land. De manier waarop we betekenis geven aan ons leven gaat niet volgens een voorspeld plan. De reis verloopt vaak niet gladjes, er zitten rimpelingen in, ups en downs. Zo kun je God kwijt zijn, en zo kan God er ineens weer bij zijn.

Met het verhaal van Jakob in het achterhoofd moeten we niet verbaasd zijn dat God zich zomaar op straat kan vertonen. Bijvoorbeeld tijdens een oogverblindende passieshow met veel moderne muziek, geluids- en lichteffecten, schrijft Mirella Klomp. Misschien niet een plaats waar we God zouden verwachten.

De profeet Jesaja zei al eens over Gods gedachten: "Mijn plannen zijn niet jullie plannen, en jullie wegen zijn niet mijn wegen” (Jesaja 55:8). Zou het zo kunnen zijn dat God meer ruimte ziet om zichzelf te laten zien dan wij soms voor mogelijk houden of graag zouden willen? Als dat zo is, dan kan ongedacht God zich overal op de levensreis van mensen laten zien, en wie weet dus ook tijdens zo'n mega-bijeenkomst als The Passion.