De meeste mensen deugen?

'Alle mensen zijn zondig'

Het is waar: het westerse christendom dacht over het algemeen niet zo positief over de mens. Dat is al heel lang zo, minstens sinds de bekende theoloog Augustinus van Hippo (354–430). Hij vond dat het misging bij Adam en Eva. Ze gehoorzaamden God niet. En na hen bleken alle generaties even slecht en ongehoorzaam te zijn. Veel Nederlanders kennen die gedachte uit de Heidelbergse Catechismus (1563). In dat gereformeerde leerboekje wordt beweerd dat mensen van nature verdorven zijn. Ze deugen niet! Ze hebben juist de neiging om allerlei soorten kwaad te doen. Of om het in kerkelijke taal te zeggen: alle mensen zijn zondig. Die gedachte staat inderdaad haaks op wat Rutger Bregman beweert.

Bijbel als bron

Hoe komen mensen erbij om zo negatief tegen zichzelf aankijken? Waar komt die mensvisie vandaan? Er gebeurt in de wereld veel slechts, maar soms vallen mensen toch heel erg mee? Er zijn toch veel mensen aan wie je een voorbeeld kunt nemen? Augustinus en de Heidelbergse Catechismus beroepen zich op de Bijbel. Ze verwijzen naar passages waarin mensen er niet best van afkomen. God stuurde in de tijd van Noach toch een grote watervloed? Dat deed hij toch omdat de mensen de goede aarde onleefbaar maakten? De profeten van Israël hadden toch radicale kritiek op het gedrag van hun volk? En Paulus zei toch dat alle mensen tekortschieten? Dan is toch duidelijk wat de Bijbel van mensen vindt? 

Ook veel goeds

Klopt het wel? Zegt de Bijbel wel dat alle mensen heel slecht zijn? Het is niet moeilijk om het tegendeel te betogen. Ja, volgens het begin van de Bijbel stuurde God de vloed omdat de mensen slecht waren, maar Noach was toch een positieve uitzondering? Juist daarom redde God hem en zijn vrouw en kinderen toch, met die welbekende ark? En zo zijn er veel meer. Job wordt beschreven als rechtvaardig, verstandig, menslievend, enzovoort. Van bepaalde koningen wordt gezegd dat ze het goed deden in Gods ogen. Jezus zegt van Natanaël dat hij een man zonder bedrog is (Johannes 1:47). Als Paulus na een schipbreuk op Malta belandt, wordt hij daar opgevangen door buitengewoon vriendelijke mensen (Handelingen 28:2). Het zijn niet eens geloofsgenoten.

Zo kunnen we nog wel een tijdje doorgaan. En dan hebben we het nog niet gehad over mensen die veel ellende meemaken, maar die stellig ontkennen dat ze slecht zijn. “Doe mij recht, Heer, ik ben onschuldig, mij treft geen blaam!” zegt Psalm 7.

Divers

Het is niet mogelijk om uit alles wat de Bijbel zegt één samenhangende beschrijving van de mens te destilleren. De Bijbel spreekt op te verschillende manieren over mensen. Als je er wel één bepaalde visie uit wilt afleiden, loop je al snel vast. Je kunt je op bepaalde passages ogenschijnlijk gemakkelijk beroepen, maar met andere gedeeltes zit je in je maag. De ene lezer verwijst naar de ene tekst; de andere beroept zich liever op een andere. Zo ging het in het verleden vaak in kerkelijke discussies. En het leidde tot niets.

Gelukkig komen we tegenwoordig los van die krampachtigheid. De Bijbel bevat verschillende stemmen. En juist dat is zijn kracht. Al die stemmen zijn van waarde. En ze roepen stuk voor stuk herkenning op.

Zelfkritiek

Nuchter

Deugen de meeste mensen? Dat is niet wat de Bijbel suggereert. Het gevaar is te groot dat je het kwaad dan onderschat. Dus de meeste mensen deugen níét? Nee, ook zo kun je de Bijbel niet samenvatten. Mensen vallen inderdaad tegen. Maar je kunt de mensheid niet indelen in twee groepen: de meeste mensen die niet deugen; sommige mensen die wel deugen.

Het ligt genuanceerd. Mensen die slecht lijken doen goede dingen. En mensen die goed lijken zijn ineens kortzichtig, onverstandig of egoïstisch. Nuchterder kan de boodschap niet zijn.