Leren vandaag

Verrassend

Hoe verrassend het is om met mensen uit een heel andere traditie de Bijbel te lezen werd treffend duidelijk tijdens deze bijeenkomst. Dr. Kadari zelf maakte er geen geheim van orthodox Joods te zijn. Onder de aanwezigen waren gelovigen van alle drie de Abrahamitische godsdiensten (jodendom, christendom en islam) aanwezig.

Het joodse en christelijke Jeruzalem

Samen met ons las dr. Kadari met Openbaring 21: het bekende hoofdstuk waarin we lezen over het Nieuwe Jeruzalem dat neerdaalt uit de hemel. In vers 3 (herziene Statenvertaling) lezen we:  “Zie, de tent van God is bij de mensen en Hij zal bij hen wonen, en zij zullen Zijn volk zijn”. Als deelnemer vond ik het heel opmerkelijk om te horen hoe de Joodse dr. Kadari dit vers verduidelijkte: “hier daalt volgens de auteur van Openbaring het christelijke Jeruzalem vanuit de hemel af naar de aarde en neemt daar de plaats in van het Joodse Jeruzalem”.  

De vraag die mij als deelnemer vervolgens bezighield was: is dit inderdaad de boodschap van Openbaring 21? In hoeverre is hier sprake van daadwerkelijke vervanging van het Joodse Jeruzalem door een christelijk Jeruzalem? Is dit een vorm van vervangingstheologie waarbij de kerk in plaats komt van Israël? Het zette me aan tot verder onderzoek: wat staat er precies in de Griekse grondtekst? Het antwoord daarop was niet meteen duidelijk.

Vele volken, één God

De 28^ste editie van Nestle-Aland laat zien dat er in de beschikbare grondteksten twee varianten bestaan: λαὸς (volk, enkelvoud) en λαοὶ (volken, meervoud). Hoewel er enkele oude papyrus  manuscripten zijn die λαὸς gebruiken, zijn het de gezaghebbende manuscripten zoals de Codex Sinaïticus en de Codex Alexandrinus die hier λαοὶ, de meervoudsvorm laten zien. Nestle-Aland heeft op grond daarvan een lichte voorkeur voor het meervoud λαοὶ: Daarmee wordt de vertaling: “En zij zullen zijn volken (meervoud) zijn”. Zo staat het ook in de NBV vertaling. Volgens deze versies is het straks zo dat veel verschillende volken samen dat ene volk van God zullen vormen zonder hun eigenheid te verliezen of zonder dat er sprake is van vervanging.

Wat het ook duidelijk maakt is hoe belangrijk het is om bij twijfel of vragen, te kijken wat er in de grondtekst over een tekst is terug te vinden. Soms is het raadplegen van meerdere vertalingen al verhelderend. Dat is behulpzaam als je met andere christenen de Bijbel leest, maar zeker ook als je dat doet met mensen uit een heel andere traditie. Gelukkig is het tegenwoordig steeds eenvoudiger om bijvoorbeeld met behulp van een app, het Hebreeuws en Grieks erop na te slaan en daar meteen een vertaling bij te zien. Ook zonder (veel) kennis van Hebreeuws en Grieks helpt dat toch om een stap te maken naar de oorspronkelijke betekenis.

Poortdeuren uit één parel

Verderop in Openb. 21:18-21 lezen we hoe het Nieuwe Jeruzalem eruit ziet: een stad van zuiver goud, gelijk aan zuiver glas. Fundamenten van de muur die gemaakt zijn van jaspis, saffier en andere edelstenen. Twaalf poorten die elk uit één enkele parel zijn gemaakt. Deze beschrijving staat niet op zichzelf en is te herleiden naar een profetische beschrijving van Jeruzalem in  de Hebreeuwse Bijbel waar in Jesaja 54:11-12 het toekomstige Jeruzalem beschreven wordt aan de hand van edelstenen (HSV):

U, ellendige, door stormweer voortgedrevene, ongetrooste,
zie, Ik zal uw stenen leggen in schitterend zilverwit,
Ik zal u grondvesten op saffieren,
uw torens maken van kristal,
uw poorten van robijn,
heel uw omwalling van edelsteen.

Zowel in Jesaja als in Openbaring wordt het nieuwe Jeruzalem beschreven als een stad die is opgebouwd uit kostbare en bijzondere bouwmaterialen. Laten we de tekst uit Openbaring nu vergelijken met een verhaal in Pesikta de Rav Kahana. Hierbij valt de parel als bouwmateriaal van de poorten (Openb. 21:21) het meeste op.

Zo vertelt het verhaal Pesikta de Rav Kahana 18:5 over een geleerde met de naam Johanan die aan een ketter uitlegt dat de deuren van de Oostelijke poort van het herbouwde Jeruzalem gemaakt zullen zijn van één enkele parel. Deze ketter gelooft er niets van en wijst erop dat hij nooit een parel heeft gezien die zelfs ook maar groter was dan een duivenei. Als deze ketter vervolgens schipbreuk lijdt, ziet hij op de bodem van de zee engelen aan het werk. Wat zijn ze aan het doen? Ze zijn bezig om van één parel de poortdeuren te maken voor de Oostelijke poort van Jeruzalem. Nu hij het met eigen ogen heeft gezien, moet hij Johanan gelijk geven: Zijn verhaal is geen onzin, maar is werkelijkheid!

Openstaan voor verschillende stemmen

Het verband tussen dit verhaal uit de Midrasj en de profetie in Openbaring blijkt duidelijk uit het motief van een parel van waaruit een poort in Jeruzalem wordt gemaakt. Toevallig genoeg wordt het verhaal zowel in Openbaring als in Pesikta deRav Kahana vertelt door iemand die Johanan heet.

Zoals bovenstaande laat zien, krijgen in de Midrasj, interpretaties van profetieën de vorm van een verhaal met eigen accenten. Dit laat zien hoe interpretaties van tradities in de Hebreeuwse Bijbel (Tenach) circuleerden door tijd en culturen heen, met overeenkomsten en eigen accenten. Ze overstegen de grenzen van de verschillende stromingen in het vroege Jodendom, waaronder de beweging rond Jezus en de rabbijnse beweging waaruit de Midrasj voortkomt Dit leren door tijd en culturen heen biedt een mooi perspectief voor ons vandaag: leren van elkaar werkt verrijkend en het is de moeite waard om in het heden na te streven zoals tijdens de summercourse ‘Jeruzalem’.