Een zoektocht naar ware schoonheid

Instagram-waardig

Een foto is niet zomaar Instagram-waardig. Of het nu om een selfie, om een landschap of om een willekeurig kopje koffie gaat, de compositie moet worden geperfectioneerd. Minder aantrekkelijke delen worden weggesneden en oneffenheden weggepoetst. Bovendien mag het filter niet worden vergeten. Daarvan gaan er over elke foto minstens twee of drie. Het medium puilt uit van de fitgirls, geïdealiseerde bruiloftstaferelen en avontuurlijke roadtrips. 

Wat is schoonheid?

Dat is een vraag die door de geschiedenis heen al vele theologen en filosofen heeft beziggehouden. Schoonheid uit zich in veel verschillende vormen en maten. Ze is te vinden in de natuur, in mensen, in kunst of in alledaagse dingen. Schoonheid heeft niet alleen te maken met wat we zien. Ook muziek, boeken of abstracte ideeën kunnen een gevoel van schoonheid oproepen. Ze kunnen je fascineren en inspireren. Je de adem benemen. Schoonheid eist aandacht. Ze laat je nooit onverschillig.

In de westerse filosofie wordt schoonheid begrepen als iets dat boven het materiele, het aardse uit kan stijgen. Filosofen als Plato en Plotinus zagen schoonheid als een ultieme waarde. Iets dat men nastreeft om wat het in zichzelf is en waarvoor geen andere reden gegeven hoeft te worden. Het is te vergelijken met waarden als goedheid en waarheid.

Schoonheid in de Bijbel

Ook in de Bijbel speelt schoonheid een belangrijke rol. Vooral in het Oude Testament wordt schoonheid met name in verband gebracht met het fysieke, het tastbare. Het boek Hooglied staat vol met lovende woorden van twee geliefden die elkaar bewonderen om hun uiterlijk. Van veel Bijbelse figuren, zoals Rachel, Jozef, David en Ester, wordt gezegd dat zij mooi van uiterlijk waren (Gen. 29:17, Gen. 39:6, 1 Sam. 16:12 en Ester 1:1). Ook de schoonheid van de schepping wordt regelmatig bezongen (zie o.a. Psalm 104 en 139). Bovendien wordt er met de bouw van de tempel bijzonder veel aandacht besteed aan de esthetische afwerking. Met bloemenkransen en bladgoud is men niet bepaald zuinig (1 Koningen 6).

De keerzijde

Toch laat de Bijbel ook een keerzijde van schoonheid zien. Saul was een lange, goedgebouwde man, maar dat blijkt geen garantie voor succes (1 Sam. 9:2). Absalom was extreem mooi, maar ook met hem loopt het niet goed af (2 Sam. 14:25). En in het bekende loflied op de sterke vrouw in Spreuken 31 staat niet haar uiterlijk, maar haar ontzag voor de Heer centraal.

Deze keerzijde van uiterlijke schoonheid lijkt ook in het Nieuwe Testament benadrukt te worden. In 1 Petrus wordt benadrukt dat schoonheid niet in uiterlijkheden en in sieraden te vinden is, maar dat ze verborgen is in het hart. In 1 Timoteüs wordt er zelfs op aangedrongen dat vrouwen zich expres sober kleden. Toch wordt schoonheid niet volledig gereduceerd tot innerlijke schoonheid. Wanneer Jezus in Mattheus 6 zegt dat de mensen zich geen zorgen moeten maken over  hun kleding, wijst hij ze op de bloemen en op de vogels. Al zijn ze nog zo klein en onbeduidend, toch heeft God hen bekleed met de grootste schoonheid.

Spanning

Er lijkt in de Bijbel een spanning aanwezig te zijn als het op schoonheid aankomt. Uiterlijke schoonheid speelt duidelijk een belangrijke rol. Er wordt aandacht aan besteed en ze wordt gewaardeerd. Maar ze heeft ook een keerzijde. Ze kan misleiden. Ze kan de indruk wekken heel wat te zijn, maar als erachter geen goed karakter of ontzag voor de Heer schuilt, blijkt het allemaal vrij weinig voor te stellen.

Interessant is in dit licht de benadering van schoonheid in de Italiaanse film La Grande Bellezza (De Grote Schoonheid) uit 2013, geregisseerd door Paolo Sorrentino. Ooit, in zijn jonge jaren, schreef hoofdpersoon Jep Gambardella een succesvol boek. Sindsdien heeft hij veel bekendheid verworven en begeeft hij zich in de elitekringen van Rome. Iedereen kent de aantrekkelijke, altijd goed geklede Jep. Hij heeft zich ontwikkeld tot de koning van het nachtleven en leidt een mondain leven vol van feestjes, drank en seks.

Inmiddels heeft Jep de leeftijd van 65 jaar bereikt. Hoewel hij zijn luxueuze leventje nog steeds waardeert, begint hij er ook de leegte van in te zien. Na zijn eerste succes heeft hij nooit meer een tweede boek geschreven. Waarom niet? Hij dacht dat de schoonheid van Rome hem volop zou inspireren, maar doet zij dit wel?

Zoektocht

Een zoektocht naar ware schoonheid begint. Interessant is het scherpe contrast dat de film schetst tussen het decadente en weelderige leven van de Romeinse elite en de rustieke schoonheid van de Eeuwige Stad. Scenes van onstuimige feestjes met opzwepende techno deuntjes worden afgewisseld door beelden van eeuwenoude gebouwen met op de achtergrond de serene klanken van klassieke symfonieën, die het geheel onderdompelen in een haast religieuze sfeer.

Uiteindelijk zijn vooral pretentie en leegte terugkerende thema’s. Een kunstenares die eigenlijk geen idee heeft waar ze mee bezig is. Een goede vriendin die anderen naar beneden haalt om haar eigen falen te verbloemen. De stripclubs, de plastische chirurgie. Zelfs begrafenissen zijn high-society events bij uitstek.

Ware schoonheid

Achter alle rijkdom, achter alle succes gaat een werkelijkheid schuil die maar zelden naar de oppervlakte komt. Maar wanneer dit gebeurt, zo ontdekt Jep, kan men plots een glimp opvangen van wat ware schoonheid is. Als hij op een zonnige ochtend zichzelf opfrist bij een fonteintje, wordt hij getroffen door de simpele schoonheid van het alledaagse leven. Een groepje kinderen dat lacht om een hondje. Een non in een kloostertuin, die in alle rust appels plukt. Een zwerm spreeuwen.

Misschien roept de Bijbel, net als deze film, wel de vraag op: wat is nu echte schoonheid? Treffend zijn de woorden van zuster Maria aan het einde van de film. Ze is een non van 104 jaar en ziet er uit alsof ze meer dood dan levend is. Diepe rimpels tekenen haar gezicht en van haar gebit zijn nog welgeteld twee tanden over. Geen toonbeeld van schoonheid, zou je zeggen.

Toch wordt deze zuster aanbeden alsof ze moeder Theresa zelf is. Heel Rome loopt uit om haar te zien, haar te spreken, haar aan te raken. Ze heeft iets fascinerends. Men zegt dat ze op haar leeftijd nog de Heilige Trap van de Sint Jansbasiliek op haar knieën beklimt, dat ze op de vloer slaapt en dat wortels van planten het enige is wat ze eet.

Op een avond zit ze samen met Jep op zijn dakterras, wanneer er voor hun neus een vlucht flamingo’s neerstrijkt. Een adembenemend en surrealistisch gezicht. Ze rusten uit van hun reis, zo vertelt zuster Maria. Terwijl Jep nog compleet overrompeld het hele tafereel aanschouwt, stelt de zuster hem plots de vraag: ‘Waarom denk je dat ik alleen maar wortels eet?’ Jep schudt zijn hoofd. Hij heeft geen idee. Langzaam draait ze zich naar Jep toe en zegt dan op gewichtige toon: ‘Omdat wortels belangrijk zijn.’

Onder alle bla, bla, bla

Dit is, denk ik, precies waar de benadering van schoonheid in de Bijbel en de benadering van de film La Grande Bellezza elkaar ontmoeten. Schoonheid is belangrijk. Ze vraagt erom bewonderd en nagestreefd te worden. Maar zonder inhoud betekent schoonheid niets. Zonder kern is zij slechts een façade. Zoals een filter op Instagram de werkelijkheid verhult. Ze ligt begraven, zoals Jep het verwoordt, onder al het lawaai, onder een dikke laag bla, bla, bla… En soms, heel soms, toont schoonheid zich. Slechts in flarden, kort en schijnbaar onbeduidend. Maar misschien zijn het juiste de kleine, onbeduidende dingen, zoals de vogels in de lucht en de bloemen in het veld, die ons een glimp kunnen geven van wat ware schoonheid is.

Lees deze passageVerder lezen?