Ezechiël en de ondergang van onze planeet

Wee jullie

Ezechiël 34:2-4: 2 Wee jullie, herders van Israël, want jullie hebben alleen jezelf geweid! Horen herders niet hun schapen te weiden? 3 Jullie eten wel van hun kaas, jullie gebruiken hun wol voor je kleren en jullie slachten de vette dieren, maar de schapen weiden, dat doen jullie niet. 4 Zwakke dieren hebben jullie niet laten aansterken, zieke dieren niet genezen, gewonde dieren niet verbonden, verjaagde dieren niet teruggehaald, verdwaalde dieren niet gezocht – jullie hebben de dieren hard en wreed behandeld.(Bron: Nieuwe Bijbelvertaling, © Nederlands Bijbelgenootschap 2004/2007)

Kapitalisme

Het kapitalisme, in zijn huidige neoliberale variant, heeft onmiskenbaar fascistische kenmerken: het zwakke moet wijken voor het sterke. In de commerciële wereld geldt het recht van de sterkste. De multinational die de buurtsuper verdringt of opeet, de warme bakker die kapot geconcurreerd wordt door een grote keten om de hoek: wij zijn het normaal gaan vinden. De klant vaart er wel bij, want hij is, zolang er concurrentie overblijft tenminste, goedkoper uit. Goed, het aanbod verschraalt en ouderen zouden maar wat graag iets meer betalen in hun oude vertrouwde buurtwinkel, die er niet meer is. Er zijn kartels en geruchten van kartels. En waar de toezichthouder niet oplet zijn consumenten al snel slechter af dan ze ooit bij het staatsbedrijf waren: arbeidsomstandigheden verslechteren en de kwaliteit van de dienstverlening holt achteruit (zie onze posterijen). Toch staat in de westerse wereld de vrije-markt-economie zelden als systeem ter discussie. De stroperigheid en verborgen werkeloosheid van de communistische tegenhangers vormen een schrikbeeld. Tegelijkertijd zijn zij een vrijbrief vóór ons bestel van monopolistische concurrentie.

'Corporatocratie'

Waar het fascisme zich graag mocht vermommen in nette kleren en goede manieren, toont het kapitalisme het liefst zijn ogenschijnlijk fraaie gelaat in de welvaart voor wie haar omarmen. Maar de prijs is hoog: schaarse productiemiddelen raken onevenwichtig verdeeld, natuurlijke bronnen worden uitgeput en er is algehele roofbouw op de aarde. De rijken worden rijker, de armen steeds armer. Nu al bezit 10% van de mensen 90% van alle rijkdom. Keert de wal het schip niet, dan bedraagt die verhouding straks 1% vs. 99%. Ongelijkheid, inzet als middel van levende wezens, die letterlijk genummerd worden, en verwarring door een gebrek aan transparantie zijn de diabolische vruchten van de kapitalistische boom. Als media de verkiezingen steeds meer sturen en lobbyisten het politieke beleid medebepalen, verwordt een democratie tot een corporatocratie; een staatsvorm waarin bedrijven meer en meer macht krijgen over de politiek. Zie de verkiezing van Trump, zie Amerika. Met misschien wel als grootste uitwas, zeg liever: gezwel, de farmaceutische industrie, waar levensreddende geneesmiddelen die voor een paar kwartjes gemaakt worden een zieke dagelijks honderden euro's kosten, nog decennialang nadat de ontwikkel- en testkosten drie dubbel en dwars werden terugverdiend. Mensen komen letterlijk voortijdig te overlijden vanwege puur winstbejag van multinationals.

Onvoorwaardelijk geloof in het systeem

Het zijn uiteindelijk allemaal consequenties van het vrije-markt-denken, welk een geloof is. Alan Greenspan, voorzitter van de Amerikaanse centrale bank FED, werd gehoord voor een commissie die de wortelen van de kredietcrisis moest blootleggen. Hij geloofde zo heilig in dit gedachtengoed dat hij, geconfronteerd met de ontegensprekelijke chaos die de bankencrisis teweegbracht, niet verder kwam dan een stamelend 'dan zit er een fout in het systeem'. Het kapitalisme is ten diepste een religie.  Fundamentele zwakten worden door haar aanhangers ondenkbaar geacht, terwijl ze er aantoonbaar zijn. Kapitalisme, aanvankelijk een probaat middel tegen traagheid van welke planeconomie ook, ontwricht op de lange duur een samenleving en gaat eraan voorbij dat de sterken de zwakken nodig hebben.  Zoals communisme de extreme vorm van het socialisme was, is fascisme de ultieme variant van het kapitalisme. Het is geen toeval dat bij de vorige wereldwijde financiële crisis, die van 1929, kapitalisme moeiteloos doorschoot in fascisme. Ook thans begint dit weer de kop op te steken.

Antikapitalistisch manifest

De tekst uit Ezechiël laat zich lezen als een antikapitalistisch manifest. Om Jean Vanier, grondlegger van L'Arche- leefgemeenschappen, te citeren: "in ieder mens schrijft God geschiedenis". In deze in 1964 gestichte leefgemeenschappen delen mensen met en zonder verstandelijke handicap elkaars leven. Het ethische failliet van het fascisme lag al in de kern besloten en is sinds de Tweede Wereldoorlog geen onderwerp van discussie meer, het ethische failliet van het kapitalisme ligt minder aan de oppervlakte, maar wordt allengs duidelijker. Het is geen goed systeem. Het technische failliet van het kapitalisme werd geopenbaard in de recente kredietcrisis en in de nieuwe, die zeker zal volgen. Het systeem werkt uiteindelijk niet. Dit is principieel ook het technische failliet van het fascisme. Het existentiële failliet van beide systemen wordt nog de ondergang van onze planeet. Het maakt kapot waarop het bestaat en gaat zo mede ten onder.

Een andere samenleving

De L'Arche- leefgemeenschappen laten een glimp zien van een alternatief. En in het Nieuwe Testament wordt een andere herder beschreven. Zelf fantaseer ik wel eens over een christelijk communisme, met leiders die wèl beantwoorden aan het ideaalbeeld dat Ezechiël van een herder beschrijft - of desnoods met aan het hoofd één verlichte alleenheerser. Op een dag zal zo’n rijk komen, dat is mijn geloof.

Lees deze passageVerder lezen?