Hoe drama de Bijbel gezag geeft

Bizar of bron?

Vorig jaar haalde de Bijbel een paar keer De Wereld Draait Door. Eén keer was toen de Bijbel Boek van het Jaar 2016 was geworden. Adriaan van Dis en Tom Lanoye vertelden hoe mooi en invloedrijk de Bijbel is. Bij een andere uitzending ging het over de net verschenen Bijbel in Gewone Taal. Filemon Wesselink had deze Bijbelvertaling gelezen en ontdekt dat de Bijbel vol tegenstrijdigheden en extreme dingen zit. Hij vond de Bijbel een bizar boek. Deze twee momenten geven goed aan hoe mensen van buiten de kerk de Bijbel waarderen. Het is mooi als literatuur, maar tegelijk is het ook wel een heel bizar en wreed boek.

Toch is dit boek voor veel christenen belangrijk en gezaghebbend. De Protestantse Kerk in Nederland noemt hem in het visiedocument Kerk 2025 zelfs het ‘bronboek’ en ‘toetssteen’ voor gelovigen. Christenen laten hun levensstijl erdoor inspireren en wat ze doen en zeggen moet getoetst worden aan de hand van de Bijbel.

Eerder, toen meer mensen in ons land bij de kerk hoorden, was het bijna vanzelfsprekend om de Bijbel als gezaghebbend boek te zien. Nu is het eerder de norm om de Bijbel met een korreltje zout te nemen. Dat gebeurt net zo goed binnen als buiten de kerk.

Je eigen ding

Dat heeft verschillende redenen. In de eerste plaats begrijpen mensen vandaag de dag niet meer zoveel van gezag dat ze vertelt wat ze wel en niet moeten doen. We zoeken namelijk zelf uit wat we belangrijk vinden en kunnen ons niet voorstellen dat iemand of iets anders dat voorschrijft. Je moet ‘je eigen ding’ doen, en daarbij trouw zijn aan jezelf. Je moet je eigen bronboek en toetssteen zijn. We hebben hierdoor een allergie voor gezag dat van buiten opgelegd wordt. Dat geldt voor de politie – denk maar aan de filmpjes waarin agenten worden uitgedaagd – en dus ook voor wat mensen bij Bijbelgezag denken.

Verder lijkt het een open deur dat je eerst moet geloven dat de Bijbel gezaghebbend is voordat hij gezag over je heeft. Dat betekent dat de Bijbel alleen iets te zeggen heeft voor mensen die al christen (of jood) zijn, maar nietszeggend is voor mensen die dat niet zijn.

In de derde plaats is het voor hedendaagse mensen een probleem dat de Bijbel voor een groot deel over God gaat. Mensen in ons land kunnen zich moeilijk voorstellen dat een god of God van buitenaf invloed heeft op ons leven. We kunnen de wereld prima verklaren zonder God erbij te betrekken. De Bijbel heeft in deze tijd dus om verschillende redenen een gezagsprobleem. In deze blog presenteer ik een manier van Bijbellezen die deze bezwaren probeert weg te nemen.

Brueggemann

De Amerikaanse Bijbelwetenschapper Walter Brueggemann heeft een interessante visie op hoe de Bijbel vandaag de dag gezaghebbend kan worden voor mensen. Zijn visie geeft een antwoord op de allergie voor gezag van buiten jezelf en helpt de Bijbel te lezen vanuit je persoonlijke zoektocht.

Brueggemann definieert ‘gezag’ anders dan het type gezag waar veel mensen allergisch voor zijn. Mensen hebben een afkeer van gezag dat als autoriteit voorschrijft wat je wel en niet mag doen. Bij kleine kinderen zie je al dat het erg aantrekkelijk is tegen zulk gezag in te gaan. Voor Brueggemann ligt gezag niet in de autoriteit van de persoon die iets voorschrijft, maar is gezag te zien in het effect. Iets heeft gezag als het je leven verandert en betekenisvol maakt.

Drama

Om Brueggemans visie op gezag verder helder te krijgen, moeten we eerst naar zijn visie op de Bijbel kijken. De Bijbel doet volgens hem allerlei uitspraken over God en beschrijft diverse ervaringen met God. Soms zijn die uitspraken en ervaringen tegenstrijdig aan elkaar. Het lijkt wel alsof die verschillende ‘stemmen’ met elkaar in gesprek zijn en samen proberen een beeld van God te vormen.

Verder bestaat de Bijbel volgens Brueggemann uit verhalen. Je zou kunnen zeggen dat ‘drama’ het belangrijkste genre van de Bijbel is. Vergelijk het met een dramafilm. Alle andere genres in de Bijbel – ook wetten en gedichten – staan uiteindelijk in het verhalende kader van de geschiedenis van het volk Israël. Het unieke van het drama van de Bijbel is dat God er de hoofdpersoon van is. De verhalen komen uit een andere tijd dan de onze. De vraag of God bestaat werd destijds niet gesteld zoals nu gebeurt. De verhalen veronderstellen het bestaan van God gewoon – ook al kunnen Bijbelschrijvers zich wel hopeloos afvragen waar God is.

Brueggemann ziet in het dramakarakter van de Bijbel een kans om de twijfel van de huidige tijd over het bestaan van God een plaats te geven. Een voorbeeld helpt om dat duidelijk te maken. In een film kunnen dingen gebeuren die vragen oproepen. Je kunt je afvragen wat er eerder is gebeurd, of hoe het met iemand verder is gegaan na het einde van de film. Je kunt je fantasie er wel over laten gaan, maar het verhaal vertelt het niet. Je weet alleen wat het verhaal wel vertelt. Er is geen werkelijkheid buiten het verhaal. Volgens Brueggemann is het helpend om de Bijbel zo te lezen. God bestaat in de Bijbelverhalen als hoofdpersoon die impact heeft op mensen. ‘Laten we daarin meegaan’,  zegt Brueggemann. Onze vragen over het bestaan van God kunnen we dan even tussen haakjes zetten. We hoeven het niet te bevestigen en ook niet te ontkennen. Dat neemt voor mensen die geen christen zijn een drempel weg om de Bijbel te lezen en schept ruimte om het leven met God voor te stellen. Het geeft de Bijbel de kans om het leven van mensen te veranderen.

Uitnodigend

Zoals je je helemaal kunt inleven in een film, zo kun je je inleven in Bijbelverhalen. Bij een open einde vraag je je af hoe het verhaal is verdergegaan. Misschien bedenk je wel wat je zelf zou doen als je een rol in het verhaal speelde. Volgens Brueggemann nodigen de Bijbelverhalen je zo uit in de wereld van de Bijbel. Het is een wereld waarin God ertoe doet en de hoofdrol speelt. En vanuit dat gezichtspunt ontstaat er een visie op de wereld die anders is dan die van de huidige tijd. Een wereld waarin onvoorwaardelijke liefde en radicale sociale gerechtigheid mogelijk zijn. Waarin de hoop sterker is dan het kwaad van terreur en onrecht.

Dat wereldbeeld stelt prikkelende vragen over onze wereld. Ik denk dat juist dit wereldbeeld en de manier waarop het gebracht wordt mensen als Adriaan van Dis en Tom Lanoye fascineert – al geloven ze niet in God. Je kunt je verbeelding gebruiken om je wereld met God voor te stellen zoals de Bijbel doet. De Bijbel nodigt je uit om je te identificeren met een van de personages, nodigt uit om te leven met de God van Israël. Je kunt geïnspireerd door de verhalen in de praktijk gaan experimenteren met dat leven. Zo krijgt de Bijbel gezag in de levens van lezers - hij beïnvloedt hun denken, hun visies en vervolgens ook hun doen. Dat is een ander vorm van gezag dan commanderend gezag – maar in de praktijk wel degelijk gezag.

Praktisch

In Brueggemanns visie is de Bijbeltekst kwetsbaar en weerloos tegenover de lezer. Mensen moeten met de Bijbel aan de slag en hun verbeelding en handelen erdoor laten vormen. Brueggemann vertrouwt erop dat de inhoud van de Bijbel mensen erbij houdt. Juist omdat de Bijbel een fascinerende alternatieve visie op onze werkelijkheid schetst.

Volgens Brueggemann hebben predikanten een belangrijke taak in het zo goed en zo levendig mogelijk presenteren van de Bijbelverhalen. En dan niet alleen wat ons aanspreekt of in onze geloofskaders past. De Bijbelse stemmen moeten in al hun diversiteit, weerbarstigheid, schoonheid en gedetailleerdheid neergezet worden. Zo kunnen mensen zich de Bijbelse wereld voorstellen en zich erin uitgenodigd weten.

Dit kan voor doorgewinterde christenen nog vrijblijvend klinken – maar het is de vraag of dat zo is. De christelijke kerk vierde afgelopen zondag Pinksteren – het feest van de komst van de Heilige Geest. De Bijbel en het bezig zijn daarmee vormen in alle kwetsbaarheid de werkruimte voor de Geest. Natuurlijk zijn er nog genoeg vragen te stellen over Brueggemanns concept. Maar juist als christen kun je erop vertrouwen dat de Geest van God mensen met die kwetsbare verhalen over God verandert – christenen of niet.

Lees deze passageVerder lezen?