Het succes van The Passion verklaard

Creatief

Het lijden van Jezus wordt al eeuwenlang telkens weer in nieuwe creatieve vormen uitgebeeld. In de Middeleeuwen had je al de passiespelen, waarbij gezelschappen op markten en pleinen het lijdensverhaal toonden. De Matteüs Passion van J.S. Bach is een recenter voorbeeld, dat nog steeds erg populair is in Nederland. The Passion staat dus in een lange traditie. Het succes ervan valt te verklaren als je begrijpt dat het festival op een eigentijdse manier inspeelt – letterlijk – op hedendaagse religieuze en maatschappelijke vragen.

Religie als spel

Er is een theorie in de culturele antropologie dat “spel” een van de belangrijkste menselijke activiteiten is. Mensen nemen spel bloedserieus. Dat blijkt wel uit voetbal. Hoewel het ‘maar een spelletje’ is verdienen de beste voetballers van Nederland een stuk meer dan de leden van onze Tweede Kamer en de ministers en staatssecretarissen van het kabinet.

De kern van spelen is dat je je samen met andere mensen voor een kort moment verplaatst in een andere werkelijkheid. Dit verplaatsen in een andere werkelijkheid duurt maar kort, maar is heel belangrijk. Het doet wat met je. Denk maar aan een belangrijke wedstrijd van het Nederlandse elftal: de emoties spelen dan hoog op. Spel is ook een manier om na te denken over je eigen leven. Het is geen toeval dat kinderen vaak schooltje spelen: op die manier ‘denken’ ze na over ze een belangrijk onderdeel van hun leven en verplaatsen ze zich in andere rollen (het kind speelt ‘de juf’).

The Passion als speelse vorm

The Passion biedt aan mensen verschillende manieren om in het religieuze spel te stappen. Dat is belangrijk in de huidige tijd.

We komen namelijk uit de Verzuiling (grofweg de periode van 1850 – 1960). Toen was Nederland netjes verdeeld in verschillende levensbeschouwelijke en religieuze zuilen, zoals de Rooms-katholieke Zuil, de Socialistische Zuil en de Protestantse Zuil. In die zuilen was het volstrekt duidelijk hoe je moest geloven en welke speelruimte je had. 

Sinds de jaren ’60 is het religieuze domein enorm versnipperd. De religieuze betrokkenheid van mensen is dus tegenwoordig ook enorm gevarieerd. De organisatie achter The Passion speelt daar handig op in, met een grote variatie aan vormen om mee te doen. Er is ruimte voor de serieuze gelovigen om naar de uitvoering van The Passion zelf te komen of in de processie te lopen. Je kan ook met je hand in een zak chips de voorstelling via de t.v. volgen, twitteren, op facebook reageren of meedoen aan de virtuele processie.

Humor en serieuze thema’s

The Passion biedt een grote variëteit aan thema’s waar mensen zich toe kunnen verhouden. Ook dat gebeurt op verschillende manieren: soms heel serieus, soms met (harde) grappen. In de editie van 2015 was met name Dave Roelvink een dankbaar onderwerp van gesprek. Hij speelde Barabbas, maar werd ook beschuldigd van het opnemen en verspreiden van een seksvideo en van diefstal. Een aantal tweets over Dave Roelvink, die duidelijk bedoeld zijn als grappen:

Nu maar hopen dat Dave Roelvink geen bijbelverhalen door elkaar haalt. 't Zou me niks verbazen als hij helemaal Lazarus opkomt #TP15

Na Dave Roelvink's vertrek bij The Passion, miste de regisseur 2 microfoons, 3 camera's en 'n 6 meter lang verlicht kruis. #TP15

*spoiler alert*  De inwoners van Enschede zullen ook Jezus weer kruisigen. Ondanks het feit dat @daveroelvink1 Barabas speelt. #thepassion

Hoewel over Dave Roelvink vooral veel gegrapt wordt, toont de casus ook aan dat The Passion morele thema’s ter sprake brengt. In dit geval gaat het om de vraag welke rol moraliteit in de huidige samenleving moet hebben. Mag iemand met een dubieuze reputatie wel een belangrijke rol spelen in een nationaal evenement als The Passion? Deze vraag was aanleiding voor pittige discussies tijdens een RTL Late Night uitzending. Er werd ook een internetpoll van de Telegraaf aan gewijd.

Een ander discussiepunt vormden de oranje overalls die Jezus en Barabbas op een gegeven moment aan hadden tijdens de editie van 2015. Veel mensen zagen de oranje overalls als een verwijzing naar de islamitische terreurgroepering IS, die ook gevangenen in oranje overalls kleedt.

De oranje overalls zijn al sinds de eerste editie in 2011 een vast gegeven, dus voordat IS überhaupt bekend was bij het grote publiek. Maar het toont aan dat The Passion een platform is voor mensen om hedendaagse maatschappelijke thema’s aan de orde te stellen, zoals moraal en islamitisch terrorisme. De antropoloog Victor Turner noemt dat “publieke reflexiviteit”. Hij zegt dat elke tijd zijn eigen theatrale vormen heeft waarmee samenlevingen publiekelijk kunnen nadenken over datgene wat belangrijk en heilig gevonden wordt. 

The Passion is dus een speelse vorm die mensen uitnodigt om zich op verschillende manieren te verhouden tot het heilige. Dat kan met humor, dat kan even, dat kan met grote intensiteit, dat kan op de eigen manier, maar in ieder geval is het een vorm die past bij de huidige geïndividualiseerde en  gefragmenteerde Nederlandse samenleving.

Tegelijkertijd is The Passion ook herkenbaar, omdat het aloude thema’s aan de orde stelt die mensen altijd al belangrijk hebben gevonden en altijd belangrijk zúllen vinden: lijden, dood, verraad, vriendschap, trouw.

Het succes van The Passion kan misschien wel het beste verklaard worden doordat deze existentiële thema’s gegoten worden in een veelheid van vormen waar mensen zich op verschillende manieren mee kunnen verbinden.  

Logo The Passion: EO en KRO-NCRV