Naar hoofdinhoud
    De ingenomen standpunten zijn die van de auteur, niet per se die van de PThU.
    Heb je een vraag of goed idee voor het bijbelblog?
    1. Home
    2. Bijbelblog
    3. Een joodse sekte? De schrijvers en lezers van de Dode-Zeerollen

    Een joodse sekte? De schrijvers en lezers van de Dode-Zeerollen

    16 maart 2017

    Op 9 februari maakte de Volkskrant melding van de ontdekking van een nieuwe grot in de omgeving van Qumran — de vindplaats van de Dode-Zeerollen. Helaas bevatte de grot geen beschreven fragmenten van handschriften. Maar deze nieuwe ontdekking laat zien dat de Dode-Zeerollen een levendig onderwerp van studie zijn, waar het laatste woord nog lang niet over is gezegd.

    Bärry Hartog
    Universitair Hoofddocent Bijbelwetenschappen en Antiek Jodendom

    Qumran

    Wie schreven de Lees deze passageDode-Zeerollen eigenlijk? En wie bewaarden en lazen deze oude handschriften? Wie Qumran als toerist bezoekt, krijgt in een korte video een fascinerend antwoord op deze vragen. De bezoeker ziet een groep joodse mannen die zich in de woestijn hebben terug getrokken om zich de hele dag bezig te houden met het schrijven en bestuderen van religieuze literatuur. Zij vormen een religieuze sekte die zich had afgesloten van de wereld om haar heen en zichzelf zag als het enige ware jodendom.

    Maar dit traditionele beeld is onhoudbaar. In deze bijdrage leg ik uit waarom. Ik baseer me daarbij op:

    1. Qumranteksten over de gemeenschap die nog niet gepubliceerd waren toen het idee van de ‘Qumransekte’ ontstond en
    2. Verbanden tussen de Dode-Zeerollen en andere geschriften uit de Oudheid. Deze teksten en verbanden laten zien dat de mensen die de Dode-Zeerollen schreven en lazen, niet tot een sekte behoorden, maar tot een bredere beweging. Deze beweging was niet geïsoleerd van haar omgeving, maar juist daarmee in gesprek.

    Verschillende versies van dezelfde tekst

    Een van de eerste zeven teksten uit Qumran die in 1947 werden ontdekt, was de Regel der gemeenschap. Deze tekst bespreekt het leven in een religieuze groep. Leden van deze groep zien zichzelf  als ‘kinderen van het licht,’ terwijl niet-leden van de groep worden beschreven als ‘kinderen van de duisternis.’ Op basis van deze tekst concludeerden wetenschappers al snel dat de Qumrangemeenschap een sektarisch leven leidde, in volledige afzondering van ‘de zonen van de duisternis’ — oftewel: van iedereen die niet tot de eigen groep behoorde.

    De eerste zeven teksten uit Qumran waren afkomstig uit dezelfde grot, die later bekend zou komen te staan als ‘grot 1.’ Na 1947 werden nog tien andere grotten ontdekt waarin Lees deze passage(delen van) Qumranteksten werden gevonden. De belangrijkste daarvan was ‘grot 4,’ die een gigantische hoeveelheid materiaal bevatte. Vanwege deze grote hoeveelheid tekstfragmenten duurde het tot diep in de jaren 1990 voordat de publicatie van het grot-4-materiaal goed op gang kwam.

    Onder de vondsten uit deze grot 4 bevonden zich verschillende kopieën van de Regel van de gemeenschap. Maar verrassend genoeg weken deze af van de kopie uit grot 1. Passages uit het grot-1-handschrift stonden niet in de grot-4-handschriften en andersom. Er waren dus verschillende versies van de Regel van de gemeenschap tegelijkertijd in omloop. Hoe kunnen verschillende versies van een document dat het leven van een gemeenschap regelt, naast elkaar bestaan binnen een en dezelfde sektarische gemeenschap?

    Een bredere beweging

    Het meest waarschijnlijke antwoord luidt: dat kan niet. De verschillende versies van de Regel van de gemeenschap die in Qumran zijn gevonden, wijzen erop dat de religieuze groep die de Dode-Zeerollen bewaarde, niet één sekte vormde, maar een bredere en gevarieerdere religieuze beweging. Misschien woonden verschillende kleinere groepen op verschillende plekken in het land Israël en hadden ze allemaal hun eigen versie van de Regel van de gemeenschap. Misschien woonden de leden van deze beweging slechts tijdelijk in Qumran en brachten ze hun eigen versie van de Regel mee. Of misschien was er gewoon veel ruimte binnen de beweging om er een eigen versie van de Regel op na te houden.

    Dit beeld van een bredere beweging waarvan leden op verschillende plekken woonden, komt ook naar voren in een andere Qumrantekst: het Damascusgeschrift. Deze tekst spreekt niet over één religieuze sekte, maar over een religieuze groep waarvan de leden in verschillende ‘legerkampen’ wonen. Tussen de Regel van de gemeenschap en het Damascusgeschrift zijn nog andere verschillen. De groep in de Regel lijkt uit ongetrouwde mannen te bestaan, maar het Damascusgeschrift bevat wetten voor vrouwen en kinderen. De Regel van de gemeenschap lijkt ieder contact met de buitenwereld te verbieden, maar het Damascusgeschrift regelt de omgang van leden van de gemeenschap met buitenstaanders.

    Het verband tussen de Regel van de gemeenschap en het Damascusgeschrift is onderwerp van discussie. Maar wanneer beide teksten samen gelezen worden, blijkt het traditionele beeld van een ‘Qumransekte’ onhoudbaar. De mensen die de Dode-Zeerollen schreven en lazen vormden een brede religieuze beweging, die op verschillende plekken in Israël vertegenwoordigd was, contacten met de buitenwereld onderhield en naast mannen ook vrouwen en kinderen omvatte.

    Qumran in context

    Dit beeld van de Qumrangemeenschap als een bredere religieuze beweging die in contact stond met de buitenwereld, wordt bevestigd door archeologische vondsten uit Qumran. Zo blijkt het type aardewerk dat in Qumran is gevonden — inclusief de beroemde scroll jars waarin sommige Dode-Zeerollen werden gevonden — ook bijvoorbeeld in Jericho te zijn gebruikt. Zelfs als de bewoners van Qumran een voorkeur voor een bepaald type aardewerk hadden, blijkt uit de overeenkomst met aardewerk uit Jericho dat Qumran deel uitmaakte van een bredere regionale context en geen geïsoleerde gemeenschap vormde.

    De archeologische studie van de Dode-Zeerollen zelf bevestigt dit beeld van de Qumrangemeenschap. Wetenschappers hebben gewezen op de grote verschillen in schrijf- en productiewijze tussen de Dode-Zeerollen onderling. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat alle (of zelfs de meeste) rollen die bij Qumran gevonden zijn, ook in Qumran geschreven zijn. De grotten bij Qumran bevatten dus rollen die uit verschillende plaatsen zijn samengebracht. Hieruit blijkt wederom dat de bewoners van Qumran deel uitmaakten van een bredere context en wellicht teksten uit verschillende groepen verzamelden.

    Deze openheid naar de wereld buiten de eigen groep komt ook naar voren in de inhoud van de Qumranteksten. Verschillende wetenschappers hebben gewezen op de aanwezigheid van ideeën en wetenschappelijke kennis uit Mesopotamië in de Dode-Zeerollen. Deze kennis heeft Qumran waarschijnlijk niet direct bereikt, maar via andere, Aramees-sprekende joodse groepen (nakomelingen van de ballingen in Babylon?). De schrijvers van de Dode-Zeerollen waren dus niet enkel in hun eigen wijsheid geïnteresseerd, maar namen kennis van andere groepen en andere culturen over in hun geschriften.

    Meer recent is de interesse in verbanden tussen de Dode-Zeerollen en Griekse literatuur uit de Hellenistische tijd. In mijn proefschrift heb ik gewezen op de overeenkomsten tussen bijbelcommentaren in de Dode-Zeerollen en de studie van Homerus zoals deze in de beroemde bibliotheek van Alexandrië plaatsvond. Ik ben van mening dat deze overeenkomsten wijzen op kennisuitwisseling tussen netwerken van geleerden in de Hellenistische en Romeinse tijd. De schrijvers van de Dode-Zeerollen maakten deel uit van deze geleerde netwerken, samen met Griekse wetenschappers die Homerus bestudeerden en joden die de Bijbel in het Grieks onderzochten. Zo blijkt andermaal dat de Qumrangemeenschap geen sekte was. De mensen die de Dode-Zeerollen schreven en lazen, waren leden van een brede religieuze beweging, die volop in gesprek was met de Hellenistische en Romeinse wereld waar zij deel van uitmaakte.

    Lees deze passageVerder lezen?

    Headerfoto: Osama Shukir Muhammed Amin FRCP(Glasg)

    Deel dit artikel:
    Tags:
    dodezeerollenqumran