Welke taal sprak Jezus?

Aramees als moedertaal

De meerderheid van de onderzoekers gaat ervan uit dat Jezus in ieder geval preekte in het Aramees. Aramees was de taal van het gewone volk in Galilea. Jezus groeide op in een handwerkersgezin in het Galilese stadje Nazaret en de kans is dus groot dat Aramees zijn moedertaal was. Bovendien wordt in de vier evangeliën verteld dat zijn boodschap een breed publiek bereikte: eenvoudige ambachtsmensen en vissers, vrouwen en kinderen liepen massaal uit om naar hem te luisteren. Jezus heeft deze groepen vrijwel zeker in het Aramees toegesproken. Ook de gesprekken met zijn leerlingen voerde hij waarschijnlijk in het Aramees.

De evangeliën beschrijven Jezus’ belangrijkste daden en de boodschap die hij verkondigde. Die evangeliën zijn geschreven in het Grieks, maar volgens sommige geleerden zijn ze gebaseerd op oudere versies in het Aramees. Dat de evangeliën uiteindelijk geschreven zijn in het Grieks is niet vreemd: Grieks was nu eenmaal de wereldtaal van die tijd. Zo konden ook Griekstalige joden en niet-joodse leden van de eerste christelijke gemeentes ze lezen. Toch kun je aan die Griekse evangeliën nog zien dat Jezus Lees deze passageAramees sprak. Soms geven ze weer welke Aramese woorden Jezus gebruikte, zoals Abba (Aramees voor ‘vader').  

Het staat dus vast dat Jezus Aramees sprak. Het was daarom een juiste beslissing om hem in Mel Gibsons film The Passion of the Christ (2004) vooral Aramees te laten spreken.

Hebreeuws geleerd

Volgens Lukas 4:14-30 las Jezus op een sabbat voor uit een boekrol met de Hebreeuwse tekst van het Bijbelboek Jesaja. Als Jezus een religieuze scholing heeft gehad, is de kans groot dat Hebreeuws lezen daar een onderdeel van was. Hebreeuws leren lezen was niet heel moeilijk voor mensen die Aramees spraken, want het zijn verwante talen (allebei Semitisch). 

Kon Jezus ook Hebreeuws spreken, of kon hij het alleen lezen? Misschien sprak hij het als hij in Jeruzalem in gesprek was met de joodse Schriftgeleerden. Vroeger werd vaak aangenomen dat Hebreeuws in de tijd van Jezus niet meer gesproken werd en alleen nog een schrijftaal was. Maar sinds de vondst van de Dode Zeerollen weten we dat Hebreeuws in Jezus’ tijd nog een levende taal was in bepaalde kringen in Judea, dus in Jeruzalem en het gebied eromheen.

Ook Grieks?

Kende Jezus ook Grieks? Dat zou je wel denken als je leest over het gesprek dat hij voerde met een centurio die genezing zocht voor zijn slaaf (Matteüs 8:5-13). Een centurio was een hoge officier van het Romeinse leger. Veel hogere militairen spraken Grieks. En welke taal sprak Jezus tijdens het verhoor door de Romeinse stadhouder Pilatus, voordat Pilatus Jezus veroordeelde tot de kruisdood (Markus 15:2)? Mogelijk was dat ook Grieks.

Het is zeker mogelijk dat Jezus genoeg Grieks beheerste om er minimaal een basaal gesprek in te voeren. Maar misschien doen we hem daarmee tekort en was zijn Grieks zelfs vloeiend. Jezus was timmerman (Markus 6:3) en het is mogelijk dat hij betrokken was bij de grote bouwprojecten in Griekstalige steden in de buurt van Nazaret. Het is een beetje speculatief, maar zo zou hij Grieks spelenderwijs geleerd kunnen hebben. Maar daar pleit tegen dat hij later juist deze steden heeft gemeden. Tiberias en Sepphoris, dé plaatsen in Galilea waar Grieks werd gesproken, komen in de evangeliën helemaal niet voor. Daarom vermoeden sommige geleerden dat Jezus’ kennis van het Grieks heel minimaal was. De opmerkelijke zwijgzaamheid van Jezus tijdens zijn rechtszaak (Markus 15:4-5) wordt ook wel eens aan deze taalbarrière geweten.

Geen Latijn

In de film The Passion of the Christ spreekt Jezus naast Aramees Latijn, maar het is erg onwaarschijnlijk dat hij die taal echt beheerste. Latijn werd wel gebruikt door de Romeinse overheid in Palestina, maar alleen voor administratieve doeleinden. Volgens de evangelist Johannes (Joh 19:20) was er op het kruis een inscriptie aangebracht waarop in het Hebreeuws, het Latijn en het Grieks stond ‘Jezus uit Nazaret, koning van de Joden’. Dit sluit aan bij het administratieve gebruik van het Latijn. Voor de gewone omgang gebruikten de meeste Romeinen Grieks. De kans dat Joden, en dus Jezus, Latijn spraken is daarom heel erg klein.

Meertalig

Kortom, we weten niet zeker welke talen Jezus sprak en in welke mate hij ze beheerste. Maar dat Aramees zijn moedertaal was en dat dat de taal was die hij gebruikte in zijn toespraken in Galilea is vrijwel zeker. Daarnaast kon hij Hebreeuws zeker begrijpen en misschien ook spreken. Het is mogelijk dat hij ook Grieks sprak.