Niet alleen het pannetje soep
Als hij spreekt over de toekomst van het diaconaat, veert Thijs Tromp helemaal op. Geweldig vindt hij het, dat hij de komende jaren bij de PThU als hoogleraar door mag gaan met onderzoek naar diaconale praktijken en theorie. Samen met diaconale organisaties, want de voeling met het werkveld noemt hij essentieel voor de leerstoel Diaconaat. “Die verbinding is ongelooflijk belangrijk.”
Vruchten van het werk
Thijs Tromp was al bijzonder hoogleraar diaconaat bij de PThU, maar krijgt nu als een benoeming als persoonlijk hoogleraar. Daarmee neemt de PThU de verantwoordelijkheid voor deze leerstoel. Een mooie erkenning van het belang van het diaconaat, vindt Thijs. “Diaconaat moet als doel hebben dat mensen weer deel kunnen uitmaken van samenleving en netwerken. Er zijn veel mensen die nergens thuis zijn, niet voor vol worden aangezien, erbuiten liggen of niet mee kunnen doen. Wat kerken en diaconale organisaties kunnen betekenen om met mensen in gemarginaliseerde posities op te trekken, dat blijft ook in de komende tijd mijn aandachtspunt.” Tot nu toe ging zijn onderzoek over sociale inclusie in kerk en samenleving van mensen uit kwetsbare posities, met een specifieke focus op mensen met een verstandelijke beperking. Vrucht van dat werk zijn de plannen tot oprichting van een expertisecentrum levensbeschouwing, inclusie en mensen met verstandelijke beperking (ELIM), samen met belangenorganisaties, zorgaanbieders, kerken en koepelorganisaties en de Theologische Universiteit Utrecht. Het is de bedoeling dat ELIM komend voorjaar van start gaat.
Belang van denken én doen
Waar Thijs ook blij mee is, is dat in de afgelopen jaren de contacten tussen de PThU en de diaconale organisaties zijn versterkt. “Relevant onderzoek begint bij de vraag waar diaconale organisaties in de praktijk tegenaan lopen. Hoe kan onderzoek een bijdrage leveren aan het begrijpen en hanteren van dergelijke vragen? Recent is er vanuit het veld een beweging op gang gekomen die deze vragen met elkaar gaat formuleren. Daar horen praktische vragen bij als waar het geld of de vrijwilligers vandaan moeten komen. Maar ook vragen als: hoe komen we op voor gerechtigheid? Of: wat voor stem heeft de kerk als het gaat om asielbeleid, of om de ondoordringbaarheid en onrechtvaardigheid van onze complex ingerichte samenleving? Diaconale organisaties hebben bijzondere voelhoorns voor wat er niet goed gaat in de samenleving. Ze zien vaak als eerste welke mensen er in de knel komen als gevolg van nieuwe beleidsmaatregelen of gebrek aan beleid. Zij werken met mensen in uiterst kwetsbare posities en zijn in dat opzicht een vooruitgeschoven post. Die unieke kennis wordt nu gebundeld. Ik heb als taak om op basis hiervan een kennis- en onderzoeksagenda op te stellen. Dat vind ik zeer waardevol. Diaconaat wordt vaak gezien als praktische bezigheid. En dat is het ook. Maar de vraagstukken waar het diaconale veld zich mee geconfronteerd ziet, zijn uitermate complex. Het is goed dat het diaconale veld het belang van denken én doen goed ziet. Gastvrijheid en een pannetje soep hebben ook kritische wetenschapsbeoefening nodig.”
Helpen onder protest?
Ten slotte wil Thijs zich richten op het uitwerken van een eigentijds model voor diaconaat. “Oude motto’s zijn sleets geworden. ‘Helpen waar geen helper is’ en ‘helpen onder protest’ gaan ervanuit dat de overheid de primaire verantwoordelijkheid draagt voor zorg en rechtvaardige verdeling van de welvaart. Ik denk dat dat nog steeds het geval is, maar de verzorgingsstaat die dit veronderstelt is er niet meer. Althans niet meer in de klassieke zin. Voor veel mensen werkt ons gave landje prima. Maar voor een andere groep is het heel ingewikkeld geworden. Voorzieningen zijn vaak moeilijk bereikbaar, zeker als je niet digitaal vaardig bent. De sociale kwetsbaarheid neemt ook toe. Een niet betaalde verkeersboete kan zomaar het begin zijn van een negatieve spiraal waardoor de problemen zich razendsnel opstapelen. Het valt niet mee om daaruit te komen, zeker als je ook nog eens geplaagd wordt door de stress die het met zich meebrengt. Veel regelingen die getroffen worden, bevoordelen vooral mensen die het zeer goed hebben. Zij, en ik hoor daar zelf ook bij, kunnen zonnepanelen aanschaffen waarover ze geen btw hoeven te betalen, waardoor hun elektriciteitskosten omlaag gaan en ze het nog weer beter krijgen. Mensen die die panelen niet kunnen aanschaffen, hebben vaak al hogere kosten voor gas en elektra, omdat ze wonen in huizen die minder goed geïsoleerd zijn. En ze betalen ook nog eens mee aan de voordelen voor de bevoorrechte burgers.” Die systematiek zit diep in onze samenleving, aldus Thijs, en werkt nieuwe tegenstellingen in de hand. “Je hebt denkers nodig die kunnen ontmaskeren hoe mensen kwetsbaar gemaakt worden en in een kwetsbare positie worden gehouden. Vroeger kon je daar een persoon op aanspreken, maar wie is dat nu? ‘Het systeem’. Dat is heel ongrijpbaar. Nadere analyse van dit probleem is hard nodig, anders wordt het diaconaat vooral een gatenvuller.”
Het nieuwe protest
Dat vraagt misschien ook om nieuwe manieren om het ‘diaconale protest’ vorm te geven, wat wel de profetische taak wordt genoemd. “Hoe geef je dat protest vorm op een manier die niet de ene partij tegenover de ander uitspeelt, zoals nu vaak gedaan wordt? Wat betekent solidariteit voor kerken, diaconieën en diaconale organisaties?” Als je je verdiept in de diaconale wereld raak je onder de indruk van wat er allemaal gedaan wordt. Met praktische ondersteuning, gastvrijheid, geld, gebed en morele steun. Maar de proteststem is zwak geworden, aldus Thijs. Is dat dan de taak van de kerk? “Dat is een van de vragen waar we over moeten nadenken. Hoe is de kerk present in deze samenleving? Alleen als spirituele gemeenschap, of ook als een politieke gemeenschap? Dat is een van de vraagstukken op de agenda. En ik vind het mooi dat het veld mij voedt met dergelijke vragen om te onderzoeken.”
