Besmet verleden in Stellenbosch
Gevaarlijke herinneringen, ‘dangerous memories’. Om daarover te spreken reisden onderzoekers van de PThU af naar hun tegenhangers bij partneruniversiteit Stellenbosch in Zuid-Afrika voor hun jaarlijkse gezamenlijke consultatie. Als het gaat om gevaarlijke herinneringen gaat het in de Zuid-Afrikaanse context al snel over de rol van kolonialisme en apartheid. Die speelden niet alleen in de geschiedenis een rol, maar werken nog altijd door. Hoe om te gaan met herinneringen die gevaar opleveren in het heden?
Nieuwe lezing Declaratie van Accra
Van de kant van de PThU bood Dorottya Nagy een nieuwe lezing van de Declaratie van Accra, een belijdenis tegen economische en andere vormen van ongelijkheid. Zij legde de vinger bij de onoplosbare dubbelheid van kerkelijke statements die in airconditioned beveiligde hotels in Afrikaanse steden worden opgesteld, terwijl tal van mensen laagbetaald zwaar werk moeten doen om dat mogelijk te maken.
Grond in Zuid-Afrikaanse context
Het PThU-onderzoeksteam Grond was stevig vertegenwoordigd, met bijdragen van zes onderzoekers, waarvan twee online. Telkens nadat een van de onderzoekers een bijdrage geleverd had, werd deze bevraagd door Marileen Steyn, postdoc-onderzoeker aan onze universiteit en afkomstig uit Zuid-Afrika. Zo werden de bijdragen over Grond steeds gekoppeld aan de Zuid-Afrikaanse context.
- Mirella Klomp bood een overzicht van het project, de kansen en de dilemma’s.
- Arnold Huijgen thematiseerde de vraag wat in het grondproject te doen met de besmette herinnering aan de nazistische nadruk op bloed en bodem. De oplossing zoekt hij in een nieuw verstaan van Pinksteren.
- Eward Postma nam ons aan de hand van speelgoed mee naar zijn jeugd in Friesland en naar de tradities rondom de grond.
- Mariëlle van Es bracht stemmen tot klinken die rondom landbouw vaak achterwege blijven: die van boeren, maar ook die van mestkevers en van de grond zelf.
- Ciska Stark verkende welk beeld zogenaamde ‘groene preken’ (ingeleverd bij een preekwedstrijd) laten zien. De preken willen vooral bewust maken van de ernst van de situatie en mensen aansporen hun gedrag te veranderen. Uit onderzoek weten we echter welke kloof tussen groen denken en groen doen gaapt.
Omgaan met onrecht
Op de laatste dag van de consultatie stond een kleine excursie op het programma, naar de oude Lückhoff-school. Aanvankelijk was die bestemd voor kleurlingen van Stellenbosch, maar tijdens de apartheid werden zij naar andere scholen verdreven. Leerlingen moesten hun schoolbankje zelf naar hun nieuwe scholen dragen. Hun gezinnen moesten hun huizen verlaten en kwamen verder weg in minderwaardige behuizing terecht. Intussen werden de school en het terrein eromheen onderdeel van de universiteit van Stellenbosch. Later werd de school weer teruggegeven aan de gemeenschap. Enkele van de oorspronkelijke schoolbankjes werden ceremonieel teruggedragen. Maar de gemeenschap was verscheurd geraakt, banden stukgemaakt. Hoe om te gaan met zulk onrecht? Deelnemers aan de consultatie bespraken kritisch de poging van de universiteit Stellenbosch om het leed te erkennen.
Besmette herinneringen
Stellenbosch en omgeving staan bekend om de uitstekende wijnen die er worden geproduceerd. Om de goedkope arbeid te behouden, werden de zwarte mensen zo veel mogelijk onopgeleid gehouden, en werd het karige loon deels in sterkedrank uitbetaald. Zoiets werkt generaties door en verzoening is niet eenvoudig. De theologie heeft in een wereld vol besmette herinneringen nog altijd een belangrijke taak.
De meerwaarde van een consultatie als deze ligt niet alleen in de inhoudelijke uitwisseling van gedachten. Elkaar ontmoeten, in de collegezaal en aan tafel, elkaars leven delen, verbindt en maakt nieuwe creativiteit los. De plannen voor een nieuwe consultatie worden dan ook al gesmeed.
