Waarom zou je promoveren als predikant?

Bijdrage aan de theologie

“Ik begon uit nieuwsgierigheid,” vertelt Wilbert Dekker, predikant in Kampen. “Om de diepte aan te boren die er in theologie zit.” Tien jaar lang onderzocht hij de literaire betekenis van de rechtszaken in het Bijbelboek Handelingen, naast zijn werk. Deze zomer promoveerde hij. Wat begon als nieuwsgierigheid werd al gauw een gevoel van vervulling: hij hoopt dat hij met zijn onderzoek een bijdrage heeft geleverd aan de theologie als vakgebied, hoe gering ook. “Ik heb bijvoorbeeld mijn proefschrift in het Engels geschreven, zodat ik zo veel mogelijk mensen aan het denken kon zetten. Het is toch een soort apologetiek: hoe theologie zich vandaag kan verhouden tot cultuur en samenleving.”

Vruchtbaar onderzoek

Dat er behoefte is aan die verhouding tussen theologie en de wereld, merkt ook collega-predikant Bernard van Vreeswijk. Hij promoveerde vorig jaar op de betekenis van vergeving en het sterven van Christus voor Anselmus van Canterbury. Al in de pauze tijdens zijn promotie begonnen mensen te praten over het onderwerp. Anderhalf jaar na dato wordt hij geregeld gevraagd om iets over dit thema te komen vertellen: voor collega-predikanten, bij expertmeetings. “Ik hoop in het voorjaar een cursus te geven, en een missionair platform in Scheveningen wilde ook graag sessies over het thema houden.” Dat zijn onderzoek zo vruchtbaar is, maakt hem dankbaar: “Dat het mensen helpt antwoord te krijgen op de vraag waarom vergeving alleen niet genoeg is. Dat predikanten wat gaan doen met die noties in hun preken.”

Toekomst van de theologie

Die theorievorming is ook wat predikanten die promoveren bijdragen aan de kerk, vindt Theo Pleizier. Als universitair hoofddocent is hij vanuit de PThU betrokken bij de begeleiding van gepromoveerde predikanten. “De kerk is vaak heel erg bezig met wat urgent is. Maar houd je je niet bezig met de diepere vragen, dan ondergraaf je iets van je toekomst. Kritische ontwikkeling van het vakgebied is van groot belang voor de toekomst van de theologie, want die staat niet stil. Je hebt mensen nodig die in het geheel van de theologie positie kunnen innemen, leiding kunnen geven aan ingewikkelde gesprekken; die allerlei stemmen in de theologie die elkaar tegenspreken in gesprek kunnen brengen. Dit perspectief is in de kerk niet altijd aanwezig.”

Toekomst van de kerk

Maar is dat niet juist wat een predikant doet: de stemmen uit de Bijbel in gesprek brengen met de stemmen van nu? En de toekomst van de kerk: zijn we daar niet samen verantwoordelijk voor? “Iedereen die in de kerk werkt, houdt zich bezig met de toekomst van kerk en geloof,” erkent Theo. Daarbij begint het met gemeenteleden in de kerk die naar elkaar omzien. “Daar hebben ze geen cursus voor nodig.” Het volgende niveau is een opleiding die helpt om bijvoorbeeld een goed pastoraal gesprek te voeren. “Je gaat nóg een tandje verder door te kijken wat nu precies de criteria van een goed pastoraal gesprek zijn. En de volgende stap is: wie ontwikkelt nou eigenlijk die theorieën? En dan kom je bij de promotietrajecten.”

Bezig met diepere vragen

Kerk en theologie zijn geen synoniemen van elkaar, maar zijn wél onlosmakelijk met elkaar verbonden. “De gemiddelde kerkganger mag verwachten dat in de kerk als geheel, de gedachteontwikkeling door blijft gaan,” meent Theo. “Dat we weten waarom we preken. Vergelijk het met als je naar je huisarts gaat: je weet dat het beroep van huisarts deel uitmaakt van een gemeenschap van vakgenoten waar kennis wordt uitgewisseld. Dat dat vakgebied verder wordt ontwikkeld. Als dat gaat stilstaan, is dat niet goed.” Zo geldt dat ook voor theologie en kerk.

Precies lezen, luisteren en verwoorden

En wat merkt een gemeente er dan van als hun predikant gaat promoveren? Wilbert: “Heel lang had ik een quote op mijn studeerkamer hangen: ‘Het is belangrijk voor een predikant om te schrijven, want daardoor scherp je ook je ziel. En dat komt ten goede aan de zielzorg.’ Bij promoveren ben je bezig met precies lezen, luisteren en verwoorden wat je voelt. Dat klinkt groots en hoogdravend, maar in de praktijk zijn het heel helpende tools in mijn werk als predikant, waar het ook voortdurend gaat om luisteren tussen de regels door.” Moet je als predikant dan promoveren? Nee, dat hoeft niet, vindt Wilbert. “Maar het is wel belangrijk om predikanten te hebben die op deze manier een bijdrage leveren.”

Promoveren en de gemeente

Toch vinden veel predikanten die zouden willen promoveren het lastig om dit naar hun gemeente toe te verantwoorden, juist omdat het nut voor de gemeente niet altijd duidelijk is. “Ik zie wel de spanning,” beaamt Bernard. “De gemeente onderhoudt je voor een bepaald doel. En als er veel tijd gaat zitten in onderzoek dat je gemeente niet dient…” Wilbert knikt. “Je moet als predikant ook niet in een konijnenhol tuimelen, verdwijnen in een obscuur onderwerp en niet meer kunnen vertellen waarom je daarmee bezig bent als predikant. Je verrijkt je eigen reservoir, maar vervolgens is het wel belangrijk dat het ook een beetje richting de gemeente gaat stromen.” Bernard merkte dat dat tijdens zijn onderzoek al vanzelf gebeurde: Anselmus’ gedachtegoed kwam overal in terug. “In hoe je spreekt over Christus, in de catechese, in elk pastoraal gesprek en zelfs in hoe je leiding geeft aan de gemeente.”

Blijven nadenken en ontwikkelen

De twee theologen zien nog een struikelblok voor predikanten: tijd. “Ik denk dat collega’s wel zouden willen promoveren, en dat de omvang van het project hen tegenhoudt,” zegt Bernard. “Vaak is het lastig om in ons werk de ruimte te vinden om het te gaan doen. Terwijl ik denk dat het heel belangrijk is om te blijven nadenken, je te blijven ontwikkelen.” Een overzichtelijker, korter durend promotietraject zou hier helpen, denkt hij.

“Ik denk dat als je die ruimte pakt, dat dat uiteindelijk ook heel voedend en vruchtbaar is voor jezelf,” zegt Wilbert. “En als dat heeft kunnen bezinken en kunnen overzomeren en overwinteren, dan kan het niet anders of je geeft er wat van door aan de gemeente.”