De toekomst van de samenleving is niet (alleen) aan ons

Lichtpuntjes

Onder leiding van PThU-promovenda Willemijn Koivunen ging Van Leerdam in gesprek met Pieter Dirk Dekker (politiek medewerker ChristenUnie Rotterdam) en dr. Erica Meijers (universitair docent diaconaat bij de PThU). Zijn evaluatie van onze huidige samenleving maakt weinig hoopvol: de bestuurlijke elite is van kwade wil en laat zich verleiden tot destructieve, populistische politiek. Het volk heeft de blik gericht op zichzelf en succes tot een eigen verantwoordelijkheid gemaakt. Er zijn lichtpuntjes: mensen die ons vertellen dat we vertrouwen nodig hebben en terug moeten naar het 'wij’, diaconale initiatieven, buurten die het AZC omarmen.

Een gedeeld verhaal is nodig

Hoewel er potentieel zit in diaconale organisaties en kerken, ontbreekt het gedeelde verhaal, aldus Van Leerdam. Rouw vanwege krimp overschaduwt het werk: “Als je elke dag met de meest kwetsbare bewoners van de stad wordt geconfronteerd, hoe houd je het dan in godsnaam vol?” Van Leerdam deelde het verhaal van Eduard Disch, die hij ontmoette bij het kantoor van de IND tijdens zijn hongerstaking. Vijf dagen in de week reisde de bijna tachtigjarige van Maastricht naar Den Haag om de regering aan te zetten tot een kinderpardon en een kindvriendelijk asielbeleid. Van hem leerde Van Leerdam dat we ons kunnen verweren door dienstbaar te zijn, ons te scharen aan de kant van degenen die het meest kwetsbaar zijn, door te luisteren en te laten zien dat je er voor de ander bent. Deze verhalen en vormen van performatieve actie hebben we nodig: “We moeten anderen zeggen wat God van hen vraagt, zonder te verwachten dat zij zullen luisteren." Daarbij realiseren we ons dat de toekomst van samenleving niet aan ons is, niet alleen mensenwerk is, zegt hij.

God als Inspirator

Pieter Dirk Dekker signaleert dat in het verhaal van Martijn van Leerdam God pas aan het eind als betrokken actor ter sprake komt. Hij wijst op de gereformeerde traditie, die leert dat God niet alleen aan het eind komt, maar ook aan het begin. Als we meer nadruk leggen de voortdurende inspiratie van Gods Geest, helpt dat om op een ontspannen en bezielde manier tot daden te komen. Ook Dekker ziet de kracht van verhalen, maar ook van verhalen ten kwade. Zoals mensen die hun hoop verloren zijn en thuisblijven bij verkiezingen. Zij verliezen daarmee hun invloed: “Het is belangrijk dat zij hun stem hervinden.” Toen Barack Obama zich verkiesbaar stelde als president van de Verenigde Staten, ontstond een beweging waarin mensen hoop deelden. Zulke bewegingen zijn nodig, vindt Dekker, omdat we ons er niet bij neer mogen leggen dat kwade machten het laatste woord hebben.

Kerk moet rol in de marge omarmen

Erica Meijers vroeg zich in haar reactie af of we wel terug moeten naar één groot gedeeld verhaal: “Streven naar een gedeeld verhaal heeft het risico van dwang en uitsluiting in zich.” De verhalen die christenen vertellen zijn verhalen die machthebbers graag uitgegumd zouden willen zien. Het gedenken van de dood van Christus aan de avondmaalstafel is volgens haar door de geschiedenis heen altijd een daad van verzet geweest. Christenen verzetten zich met het ‘gedenken van de dood van de Heer tot hij komt’ tegen het onzichtbaar maken van lijden. Zij moedigt de kerk aan om haar huidige rol in de marge te omarmen. “We kunnen en willen niet terug naar de kerk als grote speler in de samenleving.” Meijers signaleert dat we ook in de kerk te voorzichtig zijn en  te weinig vertrouwen hebben in ons eigen verhaal. In de kerk moet de lokale gemeente voorop staan: daar wordt geloof geleefd en vormgegeven. Meijers verwijst naar het kerkasiel, waarbij er in 2018 en 2019 een doorlopende viering werd gehouden om te voorkomen dat een Armeens gezin zou worden uitgezet: “Hier toont zich de politiek-maatschappelijke kracht van liturgie en gemeenschap.”

Aan tafel

Met elkaar eten vormt de basis van liturgie en van diaconaat. Wanneer iedereen een plekje heeft gevonden, blijken overal twee borden te staan. Kunstenaar Bastiaan van den Berg daagde de bezoekers uit om hun kwetsbaarheid te bespreken. Het ene bordje dient om op te schrijven ‘wanneer wij zelf een bord voor onze kop hadden.’ Deze vraag, het diaconale werk en het heerlijke eten zorgden voor meer dan genoeg gespreksstof en mooie kennismakingen tussen mensen in het diaconale veld.

Slijten aan het werk

In het laatste onderdeel van de bijeenkomst namen prof. dr. Thijs Tromp (hoogleraar diaconaat bij de PThU) en Veerle Rooze (directeur Netwerk DAK) ons mee naar de diaconale onderzoeksagenda. In diaconaat zit vaak urgentie, daardoor komt reflectie soms in het gedrang. De thema's die belangrijk zijn, overstijgen de lokale denkkracht. Veerle Rooze: “We zien hoe mensen en organisaties slijten aan het werk.” Thijs Tromp gaf aan dat hij aan de slag wil met het opstellen van een kennis- en onderzoeksagenda voor de diaconale praktijk. De tijd is rijp om deze nijpende vraagstukken te onderzoeken, in samenwerking met het veld en andere onderwijsinstellingen.

Deelnemers wisselden vervolgens in groepjes ideeën uit. Een greep uit de genoemde thema's: bruggen bouwen, de positionering van diaconaat, de toekomst van de professionele diaconale werker, de relatie tussen kerk en overheid, de relatie tussen kerk en  diaconale organisatie, en de relatie tussen diaconaat-pastoraat-missionair werk.