“Christendom is niet uit de lucht komen vallen”
Voor Lieve Teugels is haar nieuwe fulltime leerstoel Judaïca een erkenning. Van het belang van de studie van het jodendom binnen de theologie, maar ook van haarzelf, als eerste niet-protestantse hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit. Ze ziet ernaar uit om het jodendom expliciet zichtbaar te maken in het onderwijs. “Het vroege jodendom is namelijk nadrukkelijk onderdeel van de christelijke identiteit.”
Headerbeeld: Rob Nelisse
Meer zichtbaarheid voor jodendom
De nieuwe leerstoel Judaïca is een initiatief van de PThU. Er was al wel eerder een bijzondere leerstoel Judaica, maar die werd gefinancierd door een externe stichting. “Met deze nieuwe leerstoel verwacht ik dat het jodendom meer zichtbaar wordt in de studie, zowel naar buiten als naar studenten.” In het huidige curriculum is er geen enkele cursus die alleen draait om het jodendom. “Er is een Inleiding in jodendom en islam in de premaster, en er zijn keuzevakken op dit gebied, maar die gaan vaak niet door vanwege te weinig belangstelling.” Momenteel krijgen studenten vooral les over het jodendom binnen de colleges bijbels Hebreeuws, geleid door Teugels. “Dat is voor mij een manier om iets mee te geven aan de premasterstudenten.” In haar nieuwe rol wil ze ervoor ijveren dat er een aparte cursus jodendom komt op bachelor- en masterniveau.
Jodendom aan de bron van het christendom
Teugels is ervan overtuigd dat kennis van het jodendom essentieel is binnen de studie Theologie. “Mijn specialisatie is het jodendom in de eerste eeuwen van onze jaartelling. Ik ben ook veel bezig met vroege christelijke teksten. En ik zie hoeveel het denken in het vroege jodendom en christendom op elkaar lijken, ondanks de verschillen. Vaak worden de verschillen benadrukt, zowel van christelijke als van joodse kant. Die worden door de theologie en door de geschiedenis uitvergroot. Maar de gelijkenissen zijn veel groter. Dat wil ik ook aan studenten doorgeven: het christendom is niet uit de lucht komen vallen.” Voor studenten theologie én voor christenen is het belangrijk om te weten waar hun godsdienst vandaan komt, vindt Teugels. Niet om aan te tonen dat hun geloof niet origineel is, voegt ze er nadrukkelijk aan toe. “Maar je kunt het pas goed begrijpen als je ziet hoe het is ontstaan en gegroeid. En hoe het christendom is veranderd ten opzichte van hoe het begonnen is.”
Niet alleen dialoog
Teugels is actief in verschillende joods-christelijke dialooggroepen. Toch is het zeker niet Teugels’ plan om het jodendom alleen maar in relatie tot het christendom te bestuderen. Er moet ruimte zijn, ook aan een theologische universiteit, om joodse bronnen op zich te bestuderen. “Ook is het niet mijn taak om vanuit christelijke kant de joods-christelijke dialoog te voeren: dat kan ik niet als jood. Ik denk wel dat ik een bemiddelende rol kan spelen, omdat ik beide kanten ken.” Ze ziet ook geen rol voor zichzelf weggelegd als ‘spreekbuis voor het toelichten van hedendaagse ontwikkelingen’. “Ik ben veel bezig met wat er nu gebeurt in Israël en ik vind het heel triest en verontrustend, ook de weerslag die het in Nederland heeft. Ik ben veel in contact met Israëlische collega’s en ben absoluut tegen een academische boycot, omdat vaak aan universiteiten de meest kritische denkers zitten; en omdat de toegang tot Israëlisch onderzoek onontbeerlijk is voor de studie van, bijvoorbeeld, de Hebreeuwse Bijbel. Maar ik ben geen historicus van de moderne tijd, dat is niet het profiel van deze leerstoel. Voor het duiden van hedendaagse ontwikkelingen hebben we in Nederland betere mensen,, zoals Bart Wallet aan de Universiteit van Amsterdam en Jessica Roitman aan de Vrije Universiteit."
Onderzoek naar Judensau
Teugels hoopt tijdens haar hoogleraarschap ook een onderzoeksproject te kunnen opzetten dat voortbouwt op het onderwerp dat ze momenteel bestudeert in Salzburg als Marko Feingold Fellow. “Ik ben nu bezig met het iconografische motief van de Judensau, een heel anti-Joodse christelijke afbeelding die in de middeleeuwen vaak te zien was – en soms nog is – op kerken en publieke gebouwen in Duitstalig gebied. De afbeelding zelf is al veel besproken, maar er zijn nog veel open vragen over de oorsprong en de ideeën achter die afbeelding: waarom precies de associatie tussen joden en varkens? Ik onderzoek Bijbelse, joodse en christelijke teksten uit de oudheid die daarmee te maken hebben, en belicht vooral de identiteitspolitiek achter de afbeelding. Het is best choquerend wat ik allemaal in dit onderzoek tegenkom. Als ik niet zo optimistisch ingesteld was, zou ik geloven dat de geschiedenis zich blijft herhalen.”
Tegenwerken van anti-Joodse tendensen
In haar onderzoek wil Teugels zich verder gaan verdiepen in christelijke anti-Joodse uitingen door de geschiedenis heen, van het Nieuwe Testament tot vandaag. “Zoals ik onlangs al schreef in mijn blog over joden als duivelskinderen: sommige teksten uit het Nieuwe Testament zijn in een verhit debat opgeschreven, maar de context van dat debat is in de loop der eeuwen compleet uit beeld geraakt.” Door gebrek aan kennis over de context worden teksten vervolgens heel anders – en soms zeer schadelijk – geïnterpreteerd. “Voor studenten theologie en voor predikanten kan de studie van het jodendom uit die tijd daarin veel betekenen. En in de protestantse traditie is het altijd belangrijk geweest om terug te kijken naar de bronnen.”
