In memoriam: Bob Goudzwaard
Ons bereikte het bericht dat prof. dr. Bob Goudzwaard is overleden. Wij gedenken hem met waardering en dankbaarheid. Prof. Goudswaard ontving in 2011 een eredoctoraat van de Protestantse Theologische Universiteit voor zijn bijdrage aan de doordenking van de vragen van geloof en economie in het licht van brandende kwesties als armoede en milieuvernietiging.
Economie van het genoeg
In 1976 publiceerde hij zijn bekendste werk, Kapitalisme en vooruitgang. Hierin betoogt hij dat onze samenleving beheersd wordt door een verschraald vooruitgangsdenken waarin economische groei en doorgaande materiële welvaart dominant zijn. Eventuele schade hiervan komt pas achteraf aan de orde. Hij ontwikkelde daarvoor het concept van de ‘economie van het genoeg’. De ‘economie van het genoeg’ was onder meer ingegeven door de zorgwekkende diagnose in het invloedrijke rapport van de Club van Rome met als titel Grenzen aan de groei (1972).
Samen met econoom Harry de Lange schreef Goudzwaard in 1986 het boek Genoeg van te veel, genoeg van te weinig. Wissels omzetten in de economie. In dit werk gaven zij vanuit een moreel en religieus oogpunt een scherpzinnige en kritische analyse van de dominante economische modellen en denkwijzen. Deze waren volgens hen eenzijdig gericht op economisch groei als doel en niet als middel. Alleen binnen een integrale benadering zou de economie een zinvolle functie kunnen herkrijgen. Het gaat om goed leven waar alle mensen een aanvaardbare kwaliteit van bestaan hebben, waar mensen voldoende tijd hebben om er voor elkaar te zijn, waar de hulpbronnen van de aarde niet worden uitgeput, waarbij de schepping met eerbied behandeld wordt. Deze waarden moeten van meet af aan meegewogen ‘en beprijsd’. Dat kan alleen als de ideologie van streven naar groei en naar meer wordt vervangen door genoeg is voldoende of liever: beter. Binnen de ecologische grenzen, die geen doorgaande materiële welvaart verdragen, zal er voor iedereen genoeg moeten komen. Dat vraagt ook om nieuwe verdeling: mensen die te weinig hebben moeten meer bestaanszekerheid krijgen en mensen die meer dan genoeg hebben – tegenwoordig zeggen we ‘die een te grote ecologische voetafdruk hebben’ – zullen zich moeten oefenen in tevredenheid met genoeg. Die levenshouding, dat was de diepe overtuiging van Goudzwaard, gaat niet ten koste van geluk, integendeel.
Tegendraads denken
Het denken van Goudzwaard heeft diepe invloed gehad op kerk en theologie, met name op het Conciliair Proces en op de oecumenische beweging. Opvallend is dat hij zoewel oecumenici als orthodox protestanten als evangelicalen aansprak. Veel van zijn inzichten en analyse hebben ook hun weg gevonden in academisch onderzoek naar de relatie tussen moraal, ecologie en economie. Het is verrassend (en ook verbijsterend) hoe actueel zijn denken is. Het op winst en groei gerichte economische paradigma is nog steeds dominant. De grote verschillen tussen de mate van consumptie door relatief rijke mensen en relatief arme mensen zijn nog steeds groot. Het bespreekbaar maken van een leefstijl van tevredenheid met genoeg, ligt nog steeds uiterst gevoelig. De grote verschillen in rijkdom tussen Westerse landen en landen op het zuidelijk halfrond vormen nog steeds een belangrijke impuls voor migratie. Het moedige tegendraadse denken van Goudzwaard inspireert de PThU nog steeds en de vraagstukken die hij met grote volharding heeft bepleit staan opnieuw op de onderzoeksagenda. Wij zijn aan hem schatplichtig en zijn dankbaar voor wat hij ons gegeven heeft.
Prof. dr. Herman Noordegraaf en prof. dr. Thijs Tromp
