Erik Oevermans: "Gemakkelijke theologie bestaat niet"
5 december is World Soil Day. Een dag waarop ‘grond’ als bron van leven centraal staat. Erik Oevermans is promovendus voor het project Grond van de PThU. Hij onderzoekt wat in het denken over grond een verantwoorde gemeentetheologie helpt en wat die hindert. De geboortegrond van Erik ligt in de Alblasserwaard. Opgroeien langs de Lek bepaalde zijn leven. "Die rivier stroomt langs alle gebeurtenissen. Bepalend voor tijd, ritme en je levensverhaal. Het landschap beïnvloedt hoe je bent."
Foto: Merlijn Doomernik #worldsoilday
"Vanzelfsprekendheid doorbreken past bij theologie"
Grond is een een interdisciplinair vijfjarig onderzoeksproject over hoe geloof meedoet en mee zou kunnen doen in de manier waarop christenen zich tot de aarde verhouden. Als promovendus doet Erik onderzoek naar theologische noties en perspectieven die medebepalend zijn voor christelijke theologieën over grond. Vanuit klassieke en hedendaagse bronnen bouwt hij mee aan verantwoorde, contextgevoelige gemeentetheologie.
Dat is nodig. Er is de afgelopen jaren veel aandacht ontstaan voor duurzaamheid, ecologie en de relatie tussen landbouw, geloof en kerk. "Ik denk bijvoorbeeld aan het netwerk Bijbel en Landbouw van onder meer Wim Schippers en Roel Jongeneel. Mooie ontwikkelingen die een waardevolle beweging in gang zetten!" Toch is Eriks overtuiging dat ook deze beweging bevraagd mag worden. "Een rol van de theoloog is die van de nar, de bemoeial. Ik denk aan de filosoof Schopenhauer die zei dat er om te filosoferen twee vereisten zijn: ten eerste de moed om geen enkele vraag voor zich te houden en ten tweede om alles wat vanzelfspreekt goed tot het bewustzijn te laten doordringen en om het als problematisch te gaan zien. Zo’n vraag kan zijn of we ons – ook binnen de duurzaamheidsbeweging – niet nog steeds binnen een schadelijk paradigma begeven, maar dan in een ‘groen jasje’? Ongemakkelijke vragen stellen, vanzelfsprekendheid doorbreken en bevragen past wat mij betreft bij theologie als profetische bezigheid. Je staat hier altijd zelf bij op het spel. Gemakkelijke theologie bestaat niet."
"Een diepe ervaring van aangesproken worden"
De levensgeschiedenis van Erik is nauw verweven met zijn geboortegrond. Zwemmen in de rivier, pannenkoeken eten – zorgvuldig bereid door zijn oma – op de oever, wroeten in de moestuin. Hij groeide op in een omgeving waar ‘handenarbeid' de norm was en wist hij al jong dat hij rietdekker wilde worden. En zo ging hij op zijn vijftiende ‘het dak op’. "Op het dak is het denken geboren," zegt hij. "Daar zat ik, als een soort monnik in de polder, terwijl de gedachten zich aan mij opdrongen. Een diepe ervaring van aangesproken worden, opgevraagd worden. Adam, waar ben je? En: wat gebeurt er?"
Het denken had voeding nodig. Erik besloot te gaan studeren. Na het behalen van zijn propedeuse theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede, vertrok hij naar Amsterdam om filosofie te studeren. "Een speeltuin voor de geest." Maar ook: wonen op een studentenkamer in de stad. "Ik weet nog dat ik de ene dag een tentamen epistemologie had en de dag erna weer op het dak zat. Ik heb die zintuigelijkheid nodig, niet alleen iets creëren met mijn hoofd, maar ook met mijn handen en vervolgens te bedenken hoe lichaam en geest samengaan. Wat gebeurt er als je iets creëert? Het is belangrijk om hoofd, hart en handen bij elkaar te houden." Na een master Filosofie volgde de master Gemeentepredikant aan de PThU en nu een promotietraject.
"In liturgie komen hemel en aarde samen"
Zoeken naar een antwoord op de vraag welke rol grond speelt in gemeentetheologie – bijvoorbeeld in de liturgie – past bij Erik. "In liturgie komen hemel en aarde, tijd en ruimte, God en stervelingen op de een of andere manier samen. Bijvoorbeeld in een eeuwenoud lied van Willibrord, dat de schepping-als-geschiedenis bezingt. Ook de twintigste-eeuwse theoloog Miskotte kan zo’n gespreksgenoot zijn in de manier waarop hij schepping, hemel en aarde ter sprake bracht. Hoe kan hij onze gedachten anno nu aanscherpen?"
In zijn systematisch theologisch onderzoek werkt Erik nauw samen met praktisch theoloog Marileen Steyn, die als postdoc onderzoeker de theologie onderzoekt die uit de preken, liederen en gebeden van een gemeente spreekt. Deze interdisciplinaire samenwerking is uitdagend, maar biedt ook kansen voor een gesprek tussen enerzijds theologische noties en ideeën uit de geschiedenis van de christelijke theologie en anderzijds de ideëen en concrete omgang met grond binnen geloofsgemeenschappen. Uiteindelijk werken beide onderzoekers samen toe naar verhalen en modellen waarmee christelijke gemeenschappen en kerkleden hun denken, geloven en handelen kunnen verantwoorden en vormgeven vanuit een matrix, een in kaart brengend-perspectief.
"Juist de kerkdienst is een plek om aangesproken te worden"
Hoe dat eruit komt te zien zal de komende jaren steeds meer vorm krijgen. "Ik kan me goed voorstellen dat ons onderzoek iets te zeggen heeft over liturgie. Juist omdat de kerkdienst een plek is om aangesproken en opgevraagd te worden. De plaats waar we met Paulus beseffen: ik leef, maar niet ik, want Christus leeft in mij. Onze ‘ik’ is op veel plaatsen belastend voor de aarde, maar in de kerk worden ze als het goed is doorgeprikt en leggen we die af. Het is mooi om zo vanuit het project Grond met een theologisch verantwoord denkkader een nieuwe denkrichting te bieden aan kerken met manieren om concreet aan de slag te gaan."
