Onderzoeksproject 'Kerk en slavernij' van start

Onderzoek

Sinds 2021 is hard gewerkt aan het schrijven van het NWO-voorstel, aan het vormen van een groot en divers onderzoeksteam, het betrekken van stakeholders uit kerken en samenleving en het opstarten van de eerste deelprojecten, die al in 2023 een bijdrage aan de kerkelijke en maatschappelijke discussies zullen leveren. Bijvoorbeeld door een groot publieksevenement in samenwerking met NiNSee (Het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis) en kerkelijke partners, dat zeer waarschijnlijk in juni gehouden wordt en waar onder andere een 'Gids Kerk en Slavernij' gepresenteerd wordt (in ontwikkeling, onder leiding van dr. Dienke Hondius).

Het leuke aan dit boeiende project is dat het enerzijds nieuw is: NWO financiert vanaf 1 januari 2023 twee junior en twee senior onderzoekers. Anderzijds kan je het zien als erkenning en upgrade van eerder onderzoek. Want alle betrokken onderzoekers van PThU, VU en UoC zijn al lang werkzaam in het veld van slavernijonderzoek en betrokken bij de kerkelijke en theologische inzet voor de 'heilzame verwerking' van het slavernijverleden en verwante euvels (racisme, kolonialisme). Het NWO project is nu al omgeven van diverse aanpalende onderzoeksprojecten en op kerk en samenleving gerichte activiteiten, waardoor een interdisciplinaire, bruisende en zeer inspirerende werkomgeving is ontstaan.

Voorstellen: senior onderzoeker Rose Mary Allen

We zullen in de komende maanden en jaren regelmatig berichten over de voortgang van de deelonderzoeken, de activiteiten waarbij we kerken en samenleving gaan betrekken en de onderzoekers van het project. Het begin maakt professor Rose Mary Allen van de Universiteit van Curacao, die antropologische expertise en een Caribisch perspectief inbrengt. Haar indrukwekkende Keti Koti lezing in Pakhuis de Zwijger van 2022 is op YouTube te beluisteren.

Tekst gaat verder onder de video.

Rose Mary Allen gaat samen met collega Heleen Zorgdrager een van de PhD’s begeleiden en ook zelf bijdragen aan het onderzoek van het project. Zij kijkt terug en vooruit: "Het jaar 2022 is zeker voor mij een bijzonder jaar. Nadat de Covid-19 pandemie afzwakte, beheerste de aandacht voor het slavernijverleden het nieuws in zowel Nederland als de Caribische delen van het Koninkrijk. Terugkijkend op dit jaar is een van de hoogtepunten de NWO-goedkeuring geweest van het onderzoeksproject ‘Church and Slavery in the Dutch Empire: History, Theology and Heritage’ (Kerk en slavernij in het Nederlandse Rijk - Geschiedenis, theologie en erfenis), een gezamenlijk project van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) en de University of Curaçao (UoC).

Verhalen over slavernij vastleggen

"Mijn interesse voor het slavernijverleden dateert van heel lang. Na mijn afstuderen aan de Katholieke Universiteit Nijmegen (thans Radboud Universiteit), keerde ik terug naar Curaçao en werd ik begin jaren tachtig medewerker bij het Archeologisch-Antropologisch Instituut Nederlandse Antillen (AAINA). Daar begon ik met het interviewen van nazaten van tot slaaf gemaakten op de verschillende eilanden van de Nederlandse Antillen. Een groot deel van hun geschiedenis overleeft voornamelijk in de mondelinge vorm van verhalende spreekwoorden, liedverhalen, mythen, volksverhalen, sprookjes, dierenfabels, anekdotes, ballades en dergelijke, die van generatie op generatie zijn doorgegeven. Dit verhalend erfgoed heeft nog steeds de primaire functie van het begrijpelijk trachten te maken van een complexe leefwereld. Eeuwenlang heeft deze groep de mondelinge overlevering niet alleen gebruikt als communicatiemiddel, maar evenzeer als wapen om weerstand te bieden aan discriminatie en onderdrukking en om de persoonlijke, sociaal-culturele en politieke identiteit te laten gelden. Hun verhalen heb ik geprobeerd vast te leggen in een groot aantal publicaties over de Nederlands-Caribische eilanden, waarin ik inga op thema’s als identiteit, culturele tradities, migratie, gender en culturele diversiteit.

Doorwerking slavernijverleden

"Mijn benoeming in 2021 tot buitengewoon hoogleraar Cultuur, gemeenschap en geschiedenis, in het bijzonder met betrekking tot het lokale en het Caribisch perspectief, aan de Algemene Faculteit van de University of Curaçao Dr Moises da Costa Gomez (UoC), is voor mij een van de hoogtepunten van mijn carrière. Ik leidde mijn oratie in met het gedicht Fiami un piki [Geef me een houweel] van de Curaçaose dichter en etnoloog Elis Juliana, die ik bewonder voor zijn inzet voor de studie van de orale geschiedenis. Hij en pater Brenneker legden als pioniers reeds in de jaren vijftig en zestig verhalen vast van de Afro-Curaçaose bevolkingsgroep, toen velen zich nog schaamden om over het slavernijverleden te praten. De doorwerking van het slavernijverleden in het leven van de huidige generaties beschreef Juliana op wrange wijze als volgt: “ainda e herida ku kadena di sklabitut a laga na pia di mi pueblo ta saka pus” [de wonden die de ketenen van de slavernij op de voeten van mijn volk hebben achtergelaten, sijpelen nog altijd pus uit].

Rol van de Protestantse Kerk

Middels het onderzoeksproject komt ook de rol die de Protestantse Kerk heeft gespeeld in het Nederlandse slavernijverleden in beeld. Door de diverse samen met kerkelijke steekhouders geplande activiteiten die bewustheid creëren en dialoog tussen wit en zwart stimuleren wordt de doorwerking daarvan geadresseerd en worden stappen gezet om de wonden te genezen. Het feit dat een van de promovendi in het project afkomstig is van Curaçao en in haar onderzoek ook aandacht zal schenken aan Suriname en Indonesië, en dat er ook gewerkt wordt aan capaciteitsbouw van de UoC, zullen zeker de groei van deze universiteit ten goede zijn.”

Significant moment

Het project start op een significant moment. Nog geen veertien dagen geleden heeft Mark Rutte "op de drempel van het herdenkingsjaar" namens de Nederlandse regering excuses aangeboden voor het Nederlands slavernijverleden en beklemtoont, dat dit een begin moet zijn en dat er daden moeten volgen. Wij hopen met ons project eraan bij te kunnen dragen dat 2023 het jaar wordt, waarin niet alleen het historische datum van 150 jaar afschaffing van de slavernij in de Nederlandse koloniën herdacht wordt, maar waarin de nazaten van de daders en van de tot slaaf gemaakten met respect voor elkaar de vandaag acute vragen naar gerechtigheid en herstel aanpakken, in kerk en academie, in politiek en samenleving.

Annette Merz en Rose Mary Allen